Ülke içerisinde ekonomik kriz ve devlet krizinden çıkamayan iktidar, son günlerde hayat pahalılığına ve yoksulluğa karşı uç veren işçi direnişleriyle de sarsılıyor. Sarsıntılı durum iktidarın iç politikadaki yönetebilme kapasitesini giderek düşürürken, dış politikada kapasiteyi aşan “cesur” hamleler yapılmaya devam ediyor. Afrika’dan Ukrayna’ya Haseke’den Şengal’e fırsat bulunan her yerde yapılan hamleler kısmen de olsa iktidara nefes oluyor.
Afrika’nın Nefesi
AKP/Erdoğan iktidarının ilk günlerinden bu yana özel önem gösterdiği Afrika coğrafyasına ilgisi sürüyor. Afrika’daki 30 ülkeye 46 ziyaret gerçekleştiren Erdoğan, geçtiğimiz yılın Aralık ayında düzenlenen 3. Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi’nde yaptığı konuşmayla Afrika’daki etkinliklerin arttırılacağını belirtti.[1] 30 milyar dolar olan ticaret hacminin 50 milyar dolara çıkartılmasının hedeflenmesi, koronavirüsle mücadele kapsamında 15 milyon doz aşının gönderilecek olması Türkiye’nin Afrika’da yayılmaya hedeflediğini gösteriyor.
Diğer yandan 2019 yılından sonra Türkiye’nin Afrika’ya savunma sanayi ihracatının yüzde 9,2 artmış olması[2], Fas, Cezayir, Ruanda, Nijerya ve Etiyopya’nın Türk İHA’larına ilgi göstermesi ve geçen yıl Etiyopya ile savunma işbirliği anlaşmasının imzalanması[3] Ankara’nın Afrika’daki savaşlara müdahil olmaya başladığına işaret ediyor. Emperyalizmin girdiği andan itibaren savaşın eksik olmadığı Afrika’da savunma sanayi pazarı için adeta “cennet” olması, Türk sermayesinin ağzını sulandırıyor. Rusya’nın Afrika Zirvesi ve Çin’in Afrika Forumu’nun bir benzeri olarak düzenlenen Afrika Ortaklık Zirvesi’nde ticarete yapılan özel vurgu ise Türk sermayesinin savunma sanayi dışındaki alanlara da yöneleceğini gösteriyor. Dünya çapındaki hegemonya krizi nedeniyle ABD’nin müdahil olmada sıkıntı yaşaması ile Fransa özelinde Avrupa’nın sınırlı gücü, Rusya ve Çin’in Afrika’da artan gücüne karşı Türkiye’nin hamlelerinin önünü açıyor. Böylece Türk sermayesi küresel güçlerin savaşımından sıyrılarak az da olsa Afrika’da nefes alabiliyor.
Ukrayna’nın Nefesi
Türk savunma sanayinin etkin olduğu ülkelerin başında Ukrayna geliyor. Ukrayna’daki iç savaşa SİHA’larla dahil olan ve bilinmeyen sayıda Bayraktar SİHA’sını Ukrayna’ya satan[4] Türkiye silah pazarındaki yerini büyütüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 3 Şubat’ta Kiev ziyaretinde Ukrayna’da SİHA fabrikası kurulması kararlaştırıldı. Ukrayna yapımı parçalarla Bayraktar İHA’larını üretecek olan fabrika yıl sonuna kadar faaliyete geçecek. Halihazırda Rusya ile savaşın eşiğinde olan Ukrayna ordusundaki Türkiye etkisi artmış olacak. Nitekim Ukrayna 26 Ekim 2021’de Donbas bölgesinde Türk yapımı SİHA’yı kullanarak topçu bataryasını vurmuştu.[5] Ayrıca Ukrayna, 10 ve 20 Şubat tarihleri arasında yapacağı askeri tatbikatta , Türkiye’den aldığı Bayraktar SİHA’larını da kullanacağı açıkladı.[6]
Ukrayna ordusundaki Türkiye etkisinin artması, Türk sermayesine yeni pazarlar açmakla birlikte ABD ile olan ilişkiler açısından da önemli. Ukrayna’da Rusya’ya karşı alınacak inisiyatif ile Ankara, başta Orta Doğu olmak üzere Kafkasya, Afrika ve Orta Asya’daki hamlelerde ABD’nin desteğini almayı amaçlıyor. Diğer yandan ABD de Türkiye’yi saflarında tutmak ve enerjisini kanalize etmek için Ukrayna’daki çabalarını destekliyor. Fakat doğalgaz ve Suriye meselesinde “kozları” elinde tutan Rusya, Ankara ve Washington’un planlarını bozma ya da darbeleme şansına sahip. Dolayısıyla iktidar Ukrayna’da nefes alırken pek de rahat değil.
Güneydeki Nefesler
Ukrayna’dan dönüşte Erdoğan’ın “Irak’tan Türkiye’ye doğalgaz arzı olabilir” demesinin ardından BOTAŞ eski Genel Müdürü Gökhan Yardım, “Kuzey Irak’ta 900 milyar metreküp doğalgaz rezervi” olduğunu söyledi. Kuzey Irak’la yapılabilecek gaz ticaretinin altyapısının hazır olduğunu belirten Yardım, “ilk planda 1 milyar metreküp ile başlanacak sevkiyatın yıllık 10 milyar metreküpe taşınabileceğini” ifade etti.[7] Bu konuşmalar yapıldığı sırada ise Kürdistan Bölgesi Hükümeti, doğalgaz boru hattı ağını Türkiye’ye genişletmek amacıyla KAR Grup ile bir anlaşma imzaladı. Böylece Erbil ile Ankara arasında Kasım 2013’te imzalanan stratejik enerji anlaşmasının hayata geçmeye başladı.[8]
Türk sermayesinin enerji alanında yaşadığı sıkıntıları giderecek ve Irak’taki petrole de ulaşma imkânını yaratacak bu hamlenin hazırlığı uzun zamandır yapılıyor. 28 Mayıs 2019’da başlayan ve hâlâ devam eden Pençe operasyonları ile bölgenin “güvenliği” sağlanmaya çalışılıyor. Operasyonlar karşı bölgedeki etkisini koruyan ve hatta attıran PKK’ye yönelik 1 Şubat’ta Şengal, Mahmur ve Dêrik’te düzenlenen saldırılar[9], KDP’nin Temmuz 2019’dan bu yana Mahmur Kampı’na ambargo koyması[10] ise Türkiye ve KDP’nin stratejik enerji anlaşmasını gerçekleştirmek için savaşı göze aldıklarını ortaya koyuyor.
KDP’nin bölgedeki etkisinin azalması ve Türk sermayesinin enerji ile Kürt pazarına duyduğu ihtiyaç, bu iki gücün de anlaşmanın gerçekleşmesi için neden savaşı göze aldıklarını gösteriyor. İki güç hem kendi iç bölgelerinde hem de Orta Doğu’da nefes alabilmek için enerjiden sağlanacak “gelirlere” mecburlar. Fakat Kürt halkının Rojava’daki direnişiyle birlikte Başûr’daki siyasal düzene ve Türkiye’nin operasyonlarına tepkisini arttırması bu “oyunu” bozma ihtimalini barındırıyor.
Sıkıntılara, zorluklara ve saldırılara rağmen Rojava’da kendisi devam ettiren Özerk Yönetim, Hesekê’deki Sinaî Cezaevi’ne yönelik IŞİD’in planlı saldırısına uğradı. Yaklaşık 10 gün süren çatışmalar sonucunda 374 IŞİD’li öldürülürken ve 121 SDG’li hayatını kaybetti.[11] Suriye’deki uyuyan hücrelerin yanı sıra Irak’tan gelen IŞİD’lilerin de katıldığı kapsamlı saldırı, örgütün yenildikten sonra gerçekleştirdiği en büyük operasyon. Yakalanan IŞİD’lilerin itiraflarına göre Türkiye ve Özgür Suriye Ordusu’nun (ÖSO) hakimiyetindeki Serêkaniyê ve Girê Spî’den saldırıya katılanlar oldu. 5 bin IŞİD’linin tutulduğu Sinaî Cezaevi’ne yönelik saldırının 6 aylık bir hazırlıktan sonra gerçekleştirildiği iddia ediliyor.[12]
Türkiye’nin de destek sunduğu iddia edilen saldırı ilk olarak, Başûr’daki “planları” gerçekleştirmenin yanı sıra Rojava’daki direnişi de darbelemeyi amaçlıyor. Afrin’dekine benzer bir şekilde Rojava’nın orta bölgesinde kazanılacak bir hâkimiyet alanı, hem Türk sermayesi için yeni bir pazar ve hammadde kaynağı hem Rojava’daki direnişi Kamışlı’yı sıkıştırarak yok etme imkânını hem de Esad’ı yıkma rüyalarını tekrardan canlandırma gibi olanakları barındıran bir “hazine”. Fakat IŞİD’in uğradığı “başarısızlık”, buradan nefes almak isteyenlerin de başarısız olma ihtimallerinin yüksek olduğunu gösteriyor.
İktidar ve Türk sermayesi, ekonomik krizin yanı sıra yaşanan devlet krizinin sarsıntılarından kurtulabilmek için dışarıdan nefes almaya yönelmiş durumda. Kapitalizmin derinleşen kriziyle bağlantılı olan hegemonya krizinin açtığı boşluklardan yararlanarak nefes bulabilen iktidar, oksijen tüpünü doldurmaya çalışıyor. Fakat krizlerin cihanın dört bir yanını sarmış olması, ikame nefesle sıhhat sağlamanın orta ya da uzun, hatta kısa vadede de pek mümkün olamayabileceğine işaret ediyor.
Dipnotlar
[1]https://www.gazeteduvar.com.tr/erdogan-afrikayla-15-milyon-doz-asiyi-paylasmayi-planliyoruz-haber-1545948
[2]https://www.sondakika.com/politika/haber-afrika-uzmani-cinar-turkiye-nin-savunma-sanayii-14722487
[3] https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-60258180
[4] https://www.amerikaninsesi.com/a/turk-sihalari-ukrayna-krizinde-belirleyici-mi-/6432719.html
[5] https://www.amerikaninsesi.com/a/turk-sihalari-ukrayna-krizinde-belirleyici-mi-/6432719.html
[6]https://tr.euronews.com/2022/02/08/ukrayna-ordusu-turkiye-den-al-nan-siha-lar-ile-rusya-ya-cevap-tatbikat-yapacak
[7] https://ekonomi.haber7.com/ekonomi/haber/3190662-turkiyenin-yani-basinda-900-milyar-metrekup-dogal-gaz-rezervi-var
[8] https://www.rudaw.net/turkish/business/08022022
[9] https://politikahaber.org/barzaniye-gorusme-tepkisi-ulusal-duygulardan-yoksun/
[10] https://politikahaber.org/gazeteci-talli-mahmurda-ambargoyu-turkiye-istiyor-kdp-uyguluyor/
[11] https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/3101202210
[12] https://m.bianet.org/bianet/militarizm/257134-isid-in-turkiye-deki-lojistik-kaynaklari-arastirilsin
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60080199
