İnsanlık tarihinde birçok eylem ve etkinlik tarihe yön vermiş, insanların yaşamını önemli derece etkilemiştir. Bunların en başında savaş[1] gelse de sanat ve spor vb. eylem ve etkinlikler de insanlık tarihini belirlemeye ve etkilemeye devam etti ve ediyor. Spor ve “etkilemek” denilince akla ilk başta milyarlarca insanın her gün oynadığı ve üzerinde saatlerce tartıştığı futbolun gelmesi oldukça doğal. Fakat her ne kadar “Futbol sadece futbol değildir” sözüyle futbolun “politikliği” de vurgulanmış olsa da; satranç politikayı ve insanların politikleştirerek tarihi etkilemede futbolu çoğu zaman geride bırakmıştır. Bunun en büyük ve gelişmiş örneği kuşkusuz Sovyetler Birliği’dir.[2] Gözden kaçan, tarihin tozlu sayfalarında kalan bir diğer örneği ise Che’dir.
“İkinci sevgilim”
14 Haziran 1928’de Arjantin’in Rosario kentinde doğan Ernesto Rafael Guevara de la Serna, daha çok bilinen adıyla Che “ikinci sevgilim” diyecek kadar tutkuludur satranca. 12 yaşındayken yerel satranç turnuvalarına katılan Che, 1939 yılında Buenos Aires’te düzenlenen Satranç Olimpiyatı’ndan itibaren büyük turnuvaları da büyük bir ilgiyle takip eder.[3] Bu konudaki ilginç bir anısı şöyledir:
Capablanca Anı Turnuvası için Küba’da bulunduğu sırada Şilili IM René Letelier’i biri görmek ister ve bu ‘biri’ Che’den başkası değildir. Che kendisine, “Beni tanımıyorsunuz ama ben sizi çok iyi tanıyorum” dediğinde Letelier bunun bir espri olduğunu düşünür. Beraber çay içtikleri sırada Che Letelier’i Mar der Plata’daki turnuvalarda izlediğinden bahseder. Hayat ne garip! Ve devam eder: Küçük bir çocukken oyunlarını tamamlayan ustalara tekniklerini açıklamaları ricasında bulunurdum. Ve bu isteğim için zaman ayıran sadece siz olmuştunuz. Size her zaman müteşekkirim!”[4]
Fotoğrafta Smyslov ve Taimanov Che’den bir satranç problemini çözmesini istiyorlar.
Capablanca Anı Turnuvası
Sonraki yıllarda devrimci yaşamı Che’nin satrançla daha çok ilgilenmesini kısmen azaltır. Fakat 1961 yılında Küba Ulusal Bankası’nın Başkanlığını bırakıp Sanayi Bakanı olduğunda satrançla ilgili önemli bir girişimde bulunur. 1952’de kesintiye uğrayan ve her sene düzenlenen Capablanca Anı Turnuvası’nı[5] yeniden başlatır. Günümüzde de devam eden ve en prestijli turnuvalardan biri olan Capablanca Anı Turnuvası’ndaki birkaç anekdot Che hakkında bizlere oldukça ilginç bilgiler sunuyor. Yazar Robert Landori’ye kulak verelim:
“Nisan 1962’de Havana Libre Otel’de kalıyordum (Küba Devrimi’nden önceki “Havana Hilton”). Bir cuma günü iş çıkışı otele döndüm ama ana girişteki korumalar beni içeri almadılar. Otelde kaldığımı açıklamaya çalıştım ama olmadı. Biraz hararetli tartışmamızın ortasında Che Guevara geldi. Beni tanıdı (daha önce Kanada Büyükelçiliği’nde tanışmıştık) ve beni içeri aldırdı.
Latin Amerika’nın en büyük yıllık satranç buluşması olan Capablanca Anı Turnuvası’nın tüm hızıyla devam ettiği Salon de Los Embajadores’e gittik.
Yürürken Che bana satrançla ilgilenip ilgilenmediğimi sordu. Fırsat buldukça her yerde oynadığımı söyledim. Bunun üzerine beni bir maça davet etti. Şaka yaptığını sandım ama yine de kabul ettim. Sonrasında Svetozar Gligoric’in (Yugoslavyalı Büyükusta ve İkinci Dünya Savaşı sırasında direnişçi gerilla) oyununu izlemeye geldiği için maçımızın daha sonraki bir tarihte olacağını söyledi.
Beni geçiştirdiğinden emindim. Sonra beni şaşırttı. “Yarın sabaha ne dersin?” diye sordu.
“Anlaştık” dedim. Cumartesi’ydi ve çalışmıyordum. “Nerede ve saat kaçta?”
“On birde yüzme havuzunun yanındaki teras barda”. Şaşırdım, otelin düzenine bu kadar aşina olduğunu bilmiyordum. “Bana kahve alacaksın,” diye emretti ve ben başka bir şey söyleyemeden salonun kapısından kayboldu.
Bütün gece endişelendim, gelip gelemeyeceğini anlamaya çalıştım, geleceğini umdum.
Geldi ve beni bir saatten az bir sürede on altı hamlede yendi.
Yıllık bir Latin Amerika satranç turnuvası yaratma fikri (oyuna çok aşık ve ciddi bir oyuncuydu) Che Guevara’nındı, bu tür ilk etkinliğin maliyetini üstlenebilecekti, çünkü o zamanlar o tarihte, Che Guevara’nın Küba Ulusal Bankasının Başkanıydı.[6]
20 Nisan – 20 Mayıs tarihleri arasında düzenlenen 1962’deki turnuvadan sonra Havana, her yılın Haziran ayında Capablanca Anı Turnuvasına ev sahipliği yapmaya devam etti. [7]
Che Landori’nin bahsettiği Svetozar Gligoric’in maçını izliyor.
Che aynı zamanda büyükustalarla oynayacak kadar ciddi bir oyuncuydu. Arjantinli büyükusta Miguel Najdorf ile berabere kalan Che, Sovyet büyükusta Korchnoi ile maç yapmıştı:
“1963 Havana’daki turnuva sırasında Korchnoi’nin[8] bir simültane oyunu[9] vardı ve bir yetkili Guevara’nın turnuvada oynadığını ve beraberliği takdir edeceğini söyledi. Korchnoi başını salladı.
Daha sonra otele döndüğünde Tal[10], ‘Nasıl geçti?’ diye sordu. “%100” dedi Korchnoi, “36-0”.
“Guevara’yı bile mi? Onun berabere kalmasına izin vermen gerekiyordu!”
“Evet biliyorum – Ama Katalan’a[11] karşı çok kötü oynadığı ortaya çıktı…”.[12]
Che’nin bir diğer anısı yine turnuva için Küba’da bulunan Çekoslovak-Alman büyükusta Luděk Pachman’ladır. Pachman’ın bu anıyı Checkmate in Prague: The Memoirs of a Grandmaster isimli kitabında şöyle anlatır:
“Pachman Che ile birkaç yıldırım maçı[13] oynar. Bir hamlesini yapmadan önce Che aniden şu sözleri sarf eder: “Yoldaş Pachman, bir Bakan olmaktan gerçekten de hiç hoşlanmıyorum. Sizin gibi satranç oynamak ya da Venezuela’da devrim yapmak isterdim.” Pachman kendisine cevap verir: “Komandante, devrim yapmak mutlaka ilginç olmalı. Ama satranç daha güvenli.””
Che Capablanca Anı Turnuvasındaki bir maçı izliyor.
Son olarak bu turnuvayla ilgili ilginç bir bilgi daha verelim. 1965 yılındaki turnuvaya ABD’li büyükusta Bobby Fischer da davet edilir. Fakat ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından Küba’ya seyahat etmesinin yasaklanması nedeniyle Fischer Küba’ya gidemez, ama bu Fischer’i durduramaz. Fischer, New York’taki Marshall Satranç Kulübünden teleks aracılığıyla turnuvada oynar.
Satranç Marx, Lenin ve Che gibi devrimci önderlerin büyük bir tutkusu olmakla kalmamış, hapishanelerden sokaklara kadar dünyadaki bütün devrimcilerin en önemli eylem ve etkinliklerinden biri olmuştur. Bununla birlikte reel sosyalizm deneyimlerinde de görüldüğü üzere satranç, işçilerin ve köylülerin entelektüel düzeylerini arttırmada ve Che’nin de sıklıkla vurguladığı yeni insanı yaratmada başarı sağlamıştır. Mücadelesi ve her anını tutkuyla yaşadığı hayatı bizlere ışık tutmaya devam eden Che’yi, satrança olan aşkıyla doğum gününde sevgiyle anıyorum.
Dipnotlar
[1] New York Times’e göre 3400 yıllık insanlık tarihinin yüzde 8’inde yani sadece 268 yıl savaş olmamış. https://www.nytimes.com/2003/07/06/books/chapters/what-every-person-should-know-about-war.html#:~:text=Of%20the%20past%203%2C400%20years,wars%20in%20the%20twentieth%20century.
[2] Daha detaylı bilgi için bkz: https://www.evrensel.net/haber/441445/sscbde-satrancin-tarihi-iscilere-satranc-goturun
https://www.youtube.com/watch?v=Azl-gEdMoUc&t=7s
[3] https://www.atlasobscura.com/articles/che-guevara-death-chess-cuba
[4] https://www.facebook.com/analizsatranc/photos/satran%C3%A7-politika-che-zek%C3%A2-strateji-gibi-kavramlar%C4%B1n-toplumun-genelinin-ilgisini-/2302954203098325/
[5] https://en.wikipedia.org/wiki/Capablanca_Memorial
[6] Landori tarih konusunda yanılıyor. Che 1961 yılında bankadaki görevini bırakarak Sanayi Bakanı olmuştu.
[7] http://robertlandori.com/che-and-chess/
[8] Sovyet satranç büyükustası.
[9] Bir oyuncunun birden fazla oyuncuyla aynı anda birden fazla oyun oynadığı gösteri maçı.
[10] Sovyet satranç büyükustası, 1960-1961 yıllarında Satranç Dünya Şampiyonu.
[11] Satrançta 20. yüzyıl başlarında Katalonya’da ortaya çıkan bir oyun açılışı.
[12]https://www.reddit.com/r/chess/comments/mgnwkz/image_of_the_day_smyslov_and_taimanov_testing_che/
[13] Her bir oyuncuya oyunun tümü için 15 dakikadan az, 5 dakika ve üzerinde zaman verildiği maç.
