El Yazmaları Notu: Koronavirüs salgınının bütün dünyaya yayılmasıyla birlikte kapitalizme ve onun oluşturduğu dünya düzenine yönelik tepkilerin arttığı görülmekte. Buna karşılık sermaye yanlısı kalemler, kapitalizmin yıkılmasını engelleyecek sistem içi reformlarla yeni bir düzenin kurulmasına yönelik çağrılarda bulunmaktalar. ABD’nin emperyalist politikalarının en önemli teorisyenlerinden biri olan Henry Kissinger’in yazısını da fikri takip açısından önemli bulduğumuzdan, siz sevgili okuyucularımızın ilgisine sunuyoruz.
Covid-19 salgınının gerçeküstü atmosferi, Bulge Muharebesi sırasında 84. Piyade Tümeni’ndeki bir genç adam olarak neler hissettiğimi aklıma getiriyor. Şimdi, 1944’ün sonlarında olduğu gibi, herhangi bir kişiyi hedef almayan ama rastgele vuran ve yıkıma uğratan yeni başlamış bir tehlikenin hissi var. Fakat o uzak zaman ile şimdiki arasında önemli bir fark var. Amerika’nın dayanıklılığı daha sonra nihai bir ulusal amaç ile güçlendirildi. Şimdi, bölünmüş bir ülkede, önemli ve küresel çapta benzeri görülmemiş engellerin üstesinden gelmek için etkili ve ileri görüşlü bir hükümet gerekmektedir. Toplumun güveninin sürdürülmesi, sosyal dayanışma, toplumların birbirleriyle olan ilişkileri ve uluslararası barış ve istikrar için çok önemlidir.
Uluslar, kurumlarının felaketi öngörebileceği, felaketin etkisini durdurabileceği ve istikrarı geri getirebileceği inancına dayanır ve gelişir. Covid-19 salgını sona erdiğinde, birçok ülkenin kurumu başarısız olarak algılanacaktır. Bu yargının nesnel olarak adil olup olmadığı önemsizdir. Gerçek şu ki, dünya koronavirüsten sonra asla aynı olmayacak. Şimdi geçmişle ilgili tartışma yapmak sadece yapılması gerekenin yapılmasını zorlaştırıyor.
Koronavirüs benzeri görülmemiş bir ölçek ve vahşetle vurdu. Yayılması üsteldir: ABD’deki vakalar her beş günde bir ikiye katlanmaktadır. Bu yazı yazılırken buna yönelik bir çare yoktu. Tıbbi malzemeler, vakaların genişleyen dalgalarıyla başa çıkmak için yetersizdir. Yoğun bakım üniteleri sınırlarına ulaşmış durumda -ve ötesi- boğulmuş durumdalar. Test yapma yayılmayı tersine çevirmek şöyle dursun, enfeksiyonun kapsamını belirlemede yetersizdir. Başarılı bir aşı 12 ila 18 ay uzakta olabilir.
ABD yönetimi acil bir felaketten kaçınmak için sağlam bir iş çıkardı. Nihai test ise virüsün yayılmasının, Amerikalıların kendilerini yönetme yeteneğine dair halkın güvenini koruyan, bir şekilde ve ölçekte durdurulup durdurulamayacağı ve sonrasında geri çevrilip çevrilemeyeceği hususunda olacaktır. Ne kadar geniş ve gerekli olursa olsun krize yönelik çaba, koronavirüs sonrası düzene geçiş için paralel bir girişim başlatma acil görevini ortadan kaldırmamalıdır.
Liderler krizle büyük ölçüde ulusal temelde ilgileniyorlar, ancak virüsün toplumu çözen etkileri sınırları tanımıyor. İnsan sağlığına yönelik saldırı -umarım- geçici olmakla birlikte, açığa çıkardığı siyasi ve ekonomik kargaşa nesiller boyu sürebilir. Hiçbir ülke, hatta ABD bile, tamamen ulusal bir çabayla virüsün üstesinden gelemez. Anın gerekliliklerinin ele alınması, eninde sonunda küresel bir işbirliğiyle oluşturulan vizyon ve programla birleştirilmelidir. Eğer ikisini birlikte yapamazsak, her birinin en kötüsü ile karşılaşacağız.
Marshall Planı ve Manhattan Projesi’nin geliştirilmesinden dersler alan ABD, üç alanda büyük çaba sarf etmek zorundadır. Birincisi, bulaşıcı hastalığa karşı küresel direnci sağlamalıdır. Çocuk felci aşısı ve çiçek hastalığının ortadan kaldırılması gibi tıp biliminin zaferleri veya yapay zekâ yoluyla tıbbi teşhisin istatistiksel- teknik mucizesinin ortaya çıkması bizi tehlikeli bir gönül rahatlığına sürükledi. Büyük popülasyonlara yönelik enfeksiyon kontrolü ve uygun aşılar için yeni teknikler ve teknolojiler geliştirmemiz gerekiyor. Şehirler, eyaletler ve bölgeler, bilimin cephelerinde araştırma, işbirliğiyle yapılmış planlama ve stoklama yoluyla insanlarını salgından korumak için sürekli hazır olmak zorundadır.
İkincisi, dünya ekonomisindeki yaraları iyileştirmeye çalışmalı. Küresel liderler 2008 finans krizinden önemli dersler aldılar. Mevcut ekonomik kriz daha karmaşıktır: Koronavirüs tarafından serbest bırakılan daralma, hızı ve küresel ölçeğine göre, tarihte bilinen hiçbir şeye benzememektedir. Ve sosyal mesafe ile okulları ve işletmeleri kapatma gibi gerekli halk sağlığı önlemleri de ekonomik sancıya katkıda bulunmaktadır. Programlar ayrıca yaklaşmakta olan kaosun, dünyanın en savunmasız toplumları üzerindeki etkilerini iyileştirmeye çalışmalıdır.
Üçüncüsü, liberal dünya düzeninin ilkeleri korunmalı. Modern hükümetin kurucu efsanesi, bazen despotik bazen hayırsever ancak her zaman insanları dış düşmandan koruyacak kadar güçlü olan güçlü yöneticiler tarafından korunan surlu bir şehirdir. Aydınlanma düşünürleri, meşru devletin amacının insanların temel ihtiyaçlarını sağlamak olduğunu savunarak, bu kavramı yeniden şekillendirdiler: Güvenlik, düzen, ekonomik refah ve adalet. Bireyler bu şeyleri kendi başlarına sağlama alamazlar. Salgın, refahın küresel ticarete ve insanların hareketine bağlı olduğu bir çağda, surlu şehrin yeniden canlanmasıyla anakronizme (tarihin karışmasına) neden oldu.
Dünya demokrasilerinin Aydınlanma değerlerini savunması ve sürdürmesi gereklidir. Gücün meşruiyetle dengelenmesinden kaynaklanan küresel çapta bir geri çekilme, sosyal sözleşmenin hem yurtiçinde hem de yurtdışında dağılmasına neden olacaktır. Yine de bu bin yıllık meşruiyet ve güç sorunu, Covid-19 vebasının üstesinden gelme çabasıyla aynı anda çözülemez. Kısıtlama her iki tarafta da gereklidir – hem iç politikada hem de uluslararası diplomaside. Öncelikler belirlenmelidir.
Bulge Muharebesi’nden artan refaha ve gelişmiş insan onuruna sahip bir dünyaya geçtik. Şimdi çığır açan bir dönemi yaşıyoruz. Liderler için tarihi zorluk, geleceği inşa ederken krizi yönetmektir. Başarısızlık bütün dünyayı ateşe verebilir.
(Bu yazı Wall Street Journal sitesinden Türkçeye El Yazmaları için Caner Malatya tarafından çevrilmiştir. Yazının orijinali için https://www.wsj.com/articles/the-coronavirus-pandemic-will-forever-alter-the-world-order-11585953005 )
