El Yazmaları’nın Notu: 1917 Ekim Devrimi’nin lideri Lenin’in 150. doğum günü vesilesiyle bir dosya içeriği hazırladık. Bu içeriklerden ikincisi olarak araştırmacı Ralph Carter Elwood’un “The Non-Geometric Lenin” isimli kitabından “Lenin and Pravda, 1912–1914” başlıklı bölümünü yorumsuz olarak okuyucularımızın ilgisine sunuyoruz.
1962’de Bilimler Akademisi’nde toplanan Sovyet tarihçileri, Pravda’nın kuruluşunun 50. yıldönümünde, ünlü Bolşevik günlük gazetenin V. I. Lenin’in liderliğiyle ilişkisine dair Sovyet araştırmalarındaki belirli eksikliklere dikkat çekmeyi istediler. Lenin’in makalelerle yaptığı yazınsal katkılar üzerine önemli miktarda yazı yazılmış olsa da, savaştan önceki kritik iki yıl boyunca yaptığı siyasi liderlik sorununa yeterince önem verilmediğine değinilmiştir.[1] Bu gözlem; Stalin, Molotov ve Pravda’nın yayın kurulundaki diğer “uzlaşmacı unsurların”, Lenin’in Bolşevik fraksiyonunu Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi’ne egemen kılmak için Prag Konferansı’na yönelik çalışmalarını tamamlama çabalarını engellediğini tahmin eden birkaç ayrıntılı çalışmanın yayınlanacağını müjdeledi. [2] Bununla birlikte bu çalışmalar, Lenin’in, kendi makalelerinin ve onun Pravda’yı kontrol etme çabalarının editörler arasında yarattığı düşmanlıktan duyduğu, hoşnutsuzluğun derecesini en aza indirgemekteydi. Dahası hiçbir Sovyet tarihçisi ve onların Batılı muadillerinin çok azı, Lenin’in Pravda’nın kurulmasında etkili olduğu ve onun aracılığıyla Rusya’nın savaş öncesindeki endüstriyel toplumunun karakteristiği olarak büyüyen huzursuzluğu canlandırdığı ve yönlendirdiği gibi temel varsayımları sorguladı. Sovyet tarihçilerinin “Pravda efsanesini” sorgulama konusundaki suskunlukları anlaşılabilir. Ancak Batılı akademisyenlerin, Lenin’in yayınlanan yazışmalarında ve Bolşevik lider ile ünlü gazetesi arasındaki ilişkilerin pürüzsüz ve ahenkli bir şekilde olduğunu gösteren Merkez Komitesinin kararlarında bulunan bu materyal zenginliğini niçin görmezden geldiklerini açıklamak oldukça zordur. [3]
Lenin’in Pravda’yla ilgili yaşadığı güçlüklerin temel nedeni, onun yaratımı olan gazeteyle aslında çok az şey yapabilmesi ve bu yüzden de gazeteyle yapacağı ilk operasyon için çok az kontrole sahip olmasıydı. Menşevikler ilk olarak 1910 sonlarında bir yasal günlük işçi gazetesi kurma fikrini ortaya koyduklarında, Lenin ilgisizdi ve işbirliği etme taraftarı değildi. Lenin yasal bir gazetenin, Rusya işçilerine kalıcı siyasi değişimin yasal, evrimsel araçlarla elde edilebileceği izlenimini vereceğini söyledi. Üstelik bu tür bir girişimin, çarlık basın yasalarının gazetelere getirdiği sınırlamalar nedeniyle hem pahalı hem de pratik olmayacağını düşünmekteydi.[4] Söylenmeyen fakat Lenin’in esas olarak kararını belirleyen şey ise o zamanlarda partinin örgütsel mekanizmasını kontrol etmemesiydi, ki bu da yüksek ihtimalle Rusya içinde günlük bir gazetenin oluşturulması gibi büyük bir teşebbüse hakim olamayacağını göstermekteydi.
Bir işçi gazetesi fikri, St. Petersburg’daki sendikacılar ve parti üyeleri arasında daha sıcak bir tepki uyandırdı. Sosyal Demokratların Duma hizbinin haftalık yarı-Bolşevik yayını Zvezda, konuyu araştırmak ve fizibilitesine ilişkin kapsamlı yazışmalar yapmak için Nisan 1911’de bir komisyon kurdu. Bu tartışmada sağlanan görüş birliği, başkentteki dağınık proletaryayı birleştirmek ve diğer alternatiflerin yokluğunda Gazeta kopeika ve Sovremennoe slovo gibi ucuz ve okunabilir ancak sosyal demokrat olmayan gazeteler satın alan işçi okuyucuları geri kazanmak için günlük işçi gazetesinin gerçekten gerekli olduğu idi. Ancak birçok işçi, “işçiler için” yazılar yazılmasına karşı küçümseyen bir tavır sergileyen ve kendi tüketimleri için yazan entelijansiya üyeleri tarafından 1905-1907 döneminde çıkarılan yasal günlük gazetelerdeki başarısız girişimlerden farklı olarak, makalelerin işçilerin kendileri tarafından yazılması gerektiğini vurguladı. İkinci türden makalelerde editörlerin, işçilerin ilgilerini çekmeyeceği ya da anlamayacaklarını düşündükleri çekişmeli ya da teorik sorunlardan kaçındığı not edilmelidir. Aynı zamanda yasal bir gazetenin destekçileri, yurt dışından düzensiz olarak ve az sayıda St. Petersburg’a gelen yasadışı göçmen gazetelerinin aşırı ilgi gösterdiği hizip politikalarından da kaçınmak istemekteydiler. Zvezda’nın editörlerine göre ihtiyaç duyulan şey işçilerin kendileri tarafından yönetilen, makul derecede basit bir dille yazılan, hizip kavgalarından yoksun olan, ama yine de büyüyen Rus proletaryasının karşılaştığı tüm önemli sorunlara Sosyal Demokratik bir yaklaşım getiren ucuz bir günlük gazeteydi.[5]
Bu düşünce, 1911 yazında Longjumeau okulunda ve Ocak 1912’deki Prag Konferansı’nda bulunan St. Petersburg işçileri tarafından Lenin’e iletildi.[6] İkinci toplantıda bazı delegeler mevcut yasadışı basını eleştirdiler ve kendi adlarına Maksim Gorki’den “Rusya’da bir kopeklik fiyata sahip sosyal demokrat günlük gazetenin kurulması için” maddi ve örgütsel yardım isteyen bir mektup yazdılar.[7] Konferans bu konuda resmi bir karar vermemiş olmasına rağmen, ilkesel olarak onaylandı ve Lenin’in yeterlice desteğini aldı.[8] Bolşevik lider, en az dört nedenden ötürü eski pozisyonunu tersine çevirdi. Birincisi, konferansın bir sonucu olarak Lenin, partinin resmi mekanizmasının yeni formu olarak ifade edilen Bolşevik ağırlıklı bir Merkez Komiteyi ve onun Rus Bürosunu kontrol etmekteydi. İkincisi Lenin, yeraltının üretkenlik eksikliği ile hükümetin yasal sendikalar, açık basın ve yayınlar üzerindeki kısıtlamalarının aynı anda kaldırılmasının vb. bir sonucu olarak sözümona ortaya çıkan yasal fırsatlardan hareket etmeye yönelik genel vurgusunu değiştirme sürecindeydi. Dahası bu yasal fırsatların en önemlisi Devlet Duması idi; ve büyük ölçüde Üçüncü Duma’yı görmezden gelen Bolşevikler, önlerindeki Dördüncü Duma seçimlerine yönelik ajitasyon potansiyelinden faydalanmaya kararlıydı. “Herkes farkında ki”, diyordu Lenin daha sonra Pravda’da, “[işçilerin günlük] gazetesi olmadan, seçimlere katılım hemen hemen sahtekârca olacaktır. Seçim kampanyasının ana silahı olan bir gazete, kitlelere yönelik Marksist ajitasyon için en önemli araçtır.”[9] Son olarak Lenin muhtemelen kontrolü altındaki popüler bir gazetenin, Bolşevik olmayan tüm unsurları RSDİP’den kovma yönelik Prag Konferansı’ndaki çalışmalarını tamamlamaya yardımcı olacağını düşünüyordu. [10]
Konferansın hemen ardından, Lenin ve yeni Merkez Komite’nin diğer iki üyesi S. S. Spandarian ve R. V. Malinovskii Leipzig’e giderek Üçüncü Duma’nın sosyal demokrat grubunun temsilcileri N. G. Poletaev ve V. E. Shurkanov ile 19 Ocak (1 Şubat) 1912’de bir araya geldi. Dahası Poletaev Zvezda’nın yayıncısıydı ve günlük gazetenin önde gelen savunucularındandı. Polise göre[11] tartışılan ana sorun, tam olarak Bolşevik bir günlük gazetenin yayınlanması ve daha özel olarak da böyle bir girişim için gerekli mali desteğin elde edilmesiydi. Teklif bir kez daha ilkesel olarak onaylandı ve Merkez Komite 1,000 ruble destek sözü verdi ve geri kalanı için Zvezda’ya zengin kişilere yönelmesini önerdi.
Bu ılımlı ve cesaret verici tartışmadan sonra, Poletaev gazetenin editöryal rehberliği, finansmanı ve isimlendirilmesi ile ilgili gerekli hazırlıkları yapmak için St. Petersburg’a döndü. İlk sorun Zvezda’nın önde gelen altı veya yedi yazarının Şubat ayı başlarındaki bir toplantıda, belki de George Plekhanov’un Menşevik taraftarlarından bazılarının işbirliğiyle, çıkacak gazeteyi kendilerinin yönetmesi kararı aldıklarında çözüldü.[12] Toplantıda ayrıca yeni gazeteyi başlatmak için 10,000 ila 12,000 rubleye ihtiyaç duyulduğu da belirlendi. Pravda efsanesinin bir parçası da bu paranın sadece Rus işçilerden toplandığına dairdi. Gerçekte ise Zvezda’nın Şubat ayında başlattığı para toplama kampanyasının sadece 3,858 rublesi (toplam miktarın yüzde 30’u) işçilerden toplanmıştı. [13] Merkez Komitesi ilk 1000 rublenin yanı sıra, Mart ve Nisan ayı başlarında iki taksitte ek 3000 ruble katkıda bulundu.
Kalan para için Zvezda zengin sempatizanlara döndü. Gorki Prag delegelerinin isteğine yanıt olarak 2000 ruble katkıda bulundu, ancak “sosyalist işçileri engellemeye ve onları liberal işçilere dönüştürmeye araç olacak bir yayını okumak isteyen” ve bu nedenle mali destekleri karşılığında kabul edilemez şartlar sunacaklarını düşündüğü burjuva tanıdıklarından daha fazla para bulmak konusunda kötümserdi.[14] Ancak Poletaev başka bir zengin bağışçı buldu. 20 Mart 1912’de Merkez Komitesine “bir kısım fabrikanın sahibinin varisi”nin bu girişim için 3.000 ruble vaat ettiğini yazdı.[15] Bu ismi verilmeyen “mirasçı”nın V. A. Tikhomirnov olup olmadığına dair spekülasyonlar ilginçtir. Başarılı bir Kazanlı tüccarının oğlu olan Tikhomirnov, yaklaşık 300.000 ruble miras almıştı. Tikhomirnov 1906’da Sosyal Demokrat Parti’ye katıldı, üç yıl sonra tutuklandı ve 1912’de St. Petersburg’a dönmeden önce Lenin’i gördüğü yurtdışına 1911’de gitti. Bir ilk dönem Sovyet kaynağına göre, bir Bolşevik günlük gazetesinin kurulması için “maddi destek” verdi, ancak bu mirasın büyüklüğü ve alıcısı belirsiz bırakıldı.[16] Bu nedenle, “Pravda”nın[17] iddia ettiği ve Sovyet tarihçilerinin öne sürdüğü gibi, gazete “sadece işçilerin kendi araçlarıyla yaratılmamış” olmasına rağmen, bazı Batılı biyograficilerin sürekli vurguladığı ve diğer sağcı aktüel gazetelerin suçladığı üzere Groza gibi Okhrana tarafından finanse edildiğine dair bir kanıt yoktur.[18]
Öngörülen 12 bin ruble toplandıktan sonra 10 Nisan 1912’de, Poletaev Pravda adında bir günlük gazete yayınlamak için izin aldı. Bu isim onun ilk tercihi değildi. Aslında niyeti Zvezda’yı bir günlük gazeteye dönüştürmekti. Gerçekten de Zvezda yayınlanma sıklığını 21 Ocak’ta haftada ikiye ve 8 Mart’ta haftada üçe çıkarmıştı. Aynı zamanda tirajı da 7000’den yaklaşık 30.000’e çıkmıştı. Ancak bu tasarının iki sorunu vardı. Zvezda, eski tarz bir entelijensiya gazetesiydi: Makaleleri uzun, soyut ve editörlerin özellikle çekmek istediği yeni kitleler için ne anlaşılabilir ne de hoş idi. İkinci ve daha önemlisi Zvezda, Ocak ayında sansüre takılmıştı. Senato tarafından nisan ayında onaylanan bir mahkeme kararı sonucu olarak da gazetenin kapatılması ve isminin kullanılmasının sona ermesi gerekiyordu. Bu göçmen liderleri ikilem içinde bıraktı. Lenin bir süreliğine yeni gazetenin “İzvestiia” olarak adlandırılacağını düşündü ve G. E. Zinoviev editörlerin Bolşeviklerin yurtdışı dergisi Rabochaia Gazeta‘nın ismine el koyabileceklerini duyduğunda üzgündü.[19] Seçilen herhangi bir adın Basın Komisyonu tarafından onaylanması gerektiği için, diğer geleneksel parti gazetelerinin (Sotsial-Demokrat, Proletarii) isimleri gereksiz provokasyonlar yaratmamak için dikkate alınmadı. Diğer isimlerden de ya kullanımda ya da ileriye dönük yayınlar için ayrılmış oldukları için vazgeçilmişti. Poletaev onaylanmış isimlerin bir listesini incelerken, Kutsal Synod’un resmi imtiyazına sahip olduğu Pravda isimli “dinsel-ahlakçı” bir gazeteyi yayınlama seçeneğini düşündü. Bu seçeneğin kullanılmasına partinin izin vermesinden sonra, Poletaev meseleye resmi bir şekilde yaklaştı ve başlığın farklı bir yönelime sahip bir günlük gazete yayınlamak için kullanım iznini aldı.[20] Poletaev, elbette, Leon Troçki’nin son dört yıldır Viyana’da aynı adı taşıyan bir gazete yayınladığının da farkındaydı. Gerçekte Troçki’nin işçilerin diliyle yazdığı ve partinin birliğini tavsiye eden Pravda, oldukça açık bir şekilde Rus işçilerine ulaşan göçmen gazetelerinden en popüler olanıydı ve bu duruma yönelik kasıtlı bir niyet yoksa aynı isimle bir gazete yayınlanabilirdi.[21]
* * *
St.Petersburg Pravdası’nın ilk sayısı 22 Nisan 1912’de çıktı. Dört sayfası vardı ve ücreti iki kopek idi.[22] Birinci ve ikinci sayfalarda çoğunlukla ekonomik konularla ilgili olan beş kısa makale ve ayrıca işçilere ait iki şiir vardı. Geriye kalan iki sayfa, daha sonra çok popüler olan, daha çok işçilerin kendileriyle ilgili olan özel başlıkların-‘Günlük Olaylar’, ‘İşçi Hareketi’, ‘Devam eden Grevler’, ‘Duma İşleri’ vb.- olduğu bölümlerdi. Gazete yöneticilerinin listesi ise editör M. E. Egorov ve yayıncı Poletaev’den oluşmaktaydı. Egorov (onu takip eden diğer önemsiz 42 kişinin), tek işlevi partiyi büyük bir para cezasından kurtarmak için hapse girmek olan editör koltuğunda (sitz-redakteur) “oturmaktan” ve halkın bilmediği değerli editörlerin kaybedilmemesinden sorumluydu.[23] Gazetenin yasal sahibi ve mali kontrolörü olan yayıncı, gazetecilikte yetkin olmasa da bireysel olarak gazeteden sorumluydu. Parti genellikle yayıncılarını, milletvekili dokunulmazlığı avantajına sahip olan Sosyal Demokrat Duma hizbi üyeleri arasından seçti. Ayrıca Pravda’nın ilk sayısının yöneticileri arasında Gorki[24], Rosa Luxemburg, Plehanov[25], Lenin (takma adı “Il’in” ile), Zinovyev ve L. B. Kamenev gibi yazarları da bulunmaktaydı. Yurtdışındaki Merkez Komitesiyle olan gizli yazışmalarla ilgilenen, yayın politikasını ve yayınlanacak makaleleri belirleyen asıl editörlerden oluşan yayın kurulunun Sosyal Demokrat sekreteri (ilk olarak F. F. Raskolnikov ve onun Mayıs 1912’de tutuklanmasından sonra V. M. Molotov), belirli nedenlerden dolayı gazetenin yöneticileri listesinde yer almıyorlardı.[26]
Pravda başlangıçta oldukça başarılıydı. Nisan ve Mayıs aylarında her sayısının 40.000 ila 60.000 kopyası satıldı ve editörler perakende satışlardan birkaç yüz ruble kâr ve ufak miktarda bira, sigara ve kitap reklamı elde etmeyi başardılar.[27] Gazetenin ortaya çıkışı 4 Nisan 1912’de Lena altın madencilerinin vurulmasının ardından keskin bir şekilde yükselen işçilerin huzursuzluğuyla çakışmıştı. Takip eden ay boyunca çeyrek milyondan fazla işçi greve gitti. Pravda bu huzursuzluğu aydınlatmaya, yansıtmaya ve yoğunlaştırmaya hizmet etti. Yurtdışında bile gazete olumlu bir kabullenişle karşılaştı. Martov, 16 Mayıs’ta Aksel’rod’a yeni “Bolşevik günlük gazete Pravda çok ılımlı bir tavır aldı ve birlik cümleciklerine bile değindi” diye yazıyordu.[28]
Pravda’nın ortaya çıkışı hakkında garip bir şekilde sessizce duran tek kişi Lenin’di. İlk sayı ne Lenin’in tebriklerini ne de onun kaleminden çıkmış bir makaleyi içeriyordu. Nitekim Bolşevik liderin hiçbir makalesi on üçüncü sayıya kadar (8 Mayıs 1912) yayınlanmamıştı ve kurduğu ve yönettiği iddia edilen gazetenin yayınlanmasından 12 hafta sonra yani 12 Temmuz’a kadar tekrar sessiz kalıyordu. Bu sessizlik özellikle şaşırtıcıdır, çünkü yayın kurulu yayınlanabilir malzemelerin eksikliğine dikkat çekip[29] 16 Haziran’da Lenin’den katkı talep etti ve Lenin, uygun bir politik perspektiften yeni girişimlere yardım etme isteği geldiğinde üretken ve genellikle cömert bir yazardı. Lenin’in bu dönemde başka yerlerde yayınladığı makalelerde, 1 Temmuz 1912’de Nevskaia Zvezda’da (Zvezda’nın haftalık halefi) yazdığı zamana kadar, Pravda’nın varlığından bahsetmemişti: “Sadece Petersburg’da iyi organize edilmiş hoşgörülü bir işçi sınıfı gazetesi var, fakat bu gazete … sosyal demokratların görüşlerini zayıf bir şekilde yansıtabiliyor”.[30] Lenin özel yazışmalarında da çok hevesli değildi, 11/24 Temmuz tarihine kadar Pravda‘daki görevine gazetenin sözünü etmeden devam etti.
Lenin’in katılımının eksikliği için sık sık öne sürülen sebeplerden biri de, Pravda’nın işleyiş merkezinin yakınında olmasını engelleyen ve oldukça zamanını alan bir görevde yer almasıydı. Krupskaya şöyle aktarmaktaydı: “Pravda’nın ilk sayısı çıktığında Krakov’a geçmeye hazırlanıyorduk”.[31] Ancak Lenin’in kendi yazışmalarından yola çıktığımızda bu hareket ne Pravda’nın ortaya çıkışından önce planlandı ne de 22 Nisan’dan sonra aceleci bir şekilde gerçekleştirildi. 25 Mart / 7 Nisan’da annesine şöyle yazdı: “Yaz boyunca Paris yakınlarındaki Fonteney’e gitmeyi istiyoruz ve bir yıl orada kalmayı düşünüyoruz.” [32] 14/27 Mayıs’ta ve yine 20 Mayıs / 2 Haziran’da yaz için hala kesin bir planlarının olmadığını annesine bildirmekteydi. Ulyanovlar, Krupskaya’nın V. A. Karpinskii’yi Galiçya’daki yaşam koşulları hakkında sorular sorduğu 21 Mayıs / 3 Haziran tarihine kadar Rus sınırına yaklaşmaya yönelik hiç bir ilgi göstermediler.[33] Bir ay sonra – yani Pravda’nın yayınlanmasından iki ay sonra – Lenin sonunda Galiçya’da ikamet etmeye başladı. Lenin’in bir makale yazdığı süre zarfında Krakov’a taşınan Zinovyev’in Pravda’da en az 31 makale yayınlamayı başardığı da not edilmelidir.[34]
Lenin’in beklenmedik sessizliğinin gerçek nedenleri ise Pravda’nın kökenindeki bağımsızlığında ve gazetenin editörleri ile Lenin arasındaki gergin ilişkilerde bulunmaktadır. Poletaev ile Leipzig’teki görüşmesinden kısa bir süre sonra Lenin, (bir Longjumeau mezunu ve sonra Merkez Komitesi üyesi seçilen) G.K. Ordzhonikidze’yi günlük gazetenin hazırlıklarını denetlemesi için St. Petersburg’a gönderdi. Raporları neredeyse hiç ümit verici değildi. 10/23 Şubat’ta Krupskaya’ya, Merkez Komitenin Pravda’nın editöryal kurulunun üç üyesinden sadece birisini seçmesine izin verileceğini ve Poletaev’in daha fazla para gönderilmediği sürece “rakiplerimizden yana dönme tehdidinde” bulunduğunu yazdı.[35] Bundan kısa süre sonra Ordzhonikidze St. Petersburg’u terk etmek zorunda kaldı ve gazete yayınlanmadan önce tutuklandı. Lenin yaya kalmıştı. Mart ortalarında Poletaev’e şöyle yazdı, “Günlük gazetenin [yayınlanacağı] zamanı, biçimini vb. tam olarak yazınız.”[36] 9/22 Nisan’da tekrar yazdı: “Günlük gazeteyle ilgili derhal haber verin. Onun biçimi ne olacak? Ne kadar uzunlukta makaleler gönderilebilir?”[37]
Çaresizlik içinde Merkez Komitenin Rusya Bürosu’ndaki mahfuzlarına döndü: “İvanoviç’ten hiçbir şey yok. Ne yapıyor? Nerede? Neler oluyor? Petersburg’daki yasallıkta kesinlikle birisinin olması gerekiyor… Gazetenin ne denetimine, ne yönlendirmesine ne de bilgisine sahibiz.”[38] ‘İvanoviç’, elbette, hala sürgündeyken Prag Konferansı’ndan kısa bir süre sonra Merkez Komitesine ko-opte edilen J. V. Stalin’in takma adlarından biriydi. Lenin Şubat ayında Ordzhonikidze tarafından ziyaret edilmişti ve görünüşe göre ziyaretçisine St. Petersburg’da Merkez Komitenin adamı olarak yer alması için talimatlar vermişti.[39] Stalin 29 Şubat’ta Solvychegodsk’tan kaçtı, fakat açıklanmayan nedenlerden dolayı 10 Nisan’a kadar başkentte görünmedi. O zamana kadar Pravda’nın yayınlanması için hazırlık çalışmaları tamamlandı.[40] Stalin sonraki 12 gün boyunca Zvezda için sekiz makale yazdı ve neredeyse tek başına gazetenin üç sayısını yayına hazırladı, böylece daha önemli iş olan yeni günlük gazeteyi yayınlayacak editörlerin düzen kurmaları için ellerini serbest bırakmıştı. Pravda’nın yayınlandığı 22 Nisan’da Stalin tutuklandı.
Lenin sadece “kendi” gazetesinin fiili hazırlığı hakkında bilgilendirilmemiş ve dahil olamamış değil, aynı zamanda örgütçüleriyle ilişkilerinin gevşemesini de deneyimlemiştir. 1912 baharında Zvezda’nın editörleri, Pravda’nın finansmanı ile ilgili ültimatomların yanı sıra, gazetelerine yönelik Lenin’in makalelerinin birçoğunu düzenleme konusunda kendi takdir yetkilerini de kullandılar. Mart ayı ortasında Lenin, yayınlamaları için gönderdiği seçim ilkelerini dair makalesini değiştirmekten “sakınmalarını ve uslu durmalarını” editörlere yazdı.[41] Poletaev’in kendini oldukça hor gören yanıtı[42] Lenin’i memnun etmedi ve 9/22 Nisan’da Bolşevik lider, Poletaev’in Zvezda’daki Prag Konferansı’na yönelik saldırılarına karşı kendisinin savunma yapmasına izin verilmemesi durumunda tüm ilişkileri koparmakla tehdit etti.[43]
Son darbe, muhtemelen, Lenin’in Pravda’nın ilk sayısını gördüğü zaman geldi. Martov’un dile getirdiği uzlaşmacı ton[44], Stalin’in ‘Hedeflerimiz’ başlıklı baş makalesinde açıkça belirgindi:
“Bu hedefleri yerine getirirken, Sosyal Demokrat işçiler arasında var olan farklılıkları hiçbir şekilde gözardı etmek niyetinde değiliz… ”Görüşlerin tamamen özdeşleşmesi” sadece mezarlıkta var olabilir. Ancak bu, anlaşmazlık noktalarının anlaşma noktalarından daha önemli olacağı anlamına gelmez … Pravda, her şeyden önce, proleter sınıf mücadelesinde birlik, her ne pahasına olursa olsun birlik çağrısında bulunacak … Hareket içindeki barış ve işbirliği – Pravda’nın günlük çalışmalarında rehberlik edeceği şey budur.”
Bu politika, eğer uygulanırsa, Prag Konferansı’nda alınan kararların tersine çevrilmesi anlamına gelecekti. Pravda’nın yayın kurulu Sosyal Demokrat’ın tanımını daha da daraltmak yerine, partiyi Lenin’in isteklerine karşı yeniden bir araya getirmeye çalışıyorlardı.
* * *
1912 yazında Lenin, Galiçya’ya yerleştikten ve Duma seçimleri hızla yaklaştıktan sonra, nihayet Pravda’ya yazmak için aktif bir ilgi göstermeye başladı. Bununla birlikte, 1912 yılının son altı ayında gazeteyle olan ilişkileri az ancak samimi bir şekildeydi. Bir dizi küçük öfkelendirici olay gelişti. Örneğin Lenin, editörlerin “sürekli politik yazar” olduğu için hakkı olan aylık 100 ruble ücretini geç yolladıklarından şikayet etmekteydi.[45] Pravda’nın, sabah teslim edilen burjuva gazetelerinin aksine öğleden sonra kendisine gelmesine sinirlenmekteydi. “Sevkiyat departmanı açıkça baştan savarcasına çalışıyor” diyerek yayın kurulunu azarladı.[46] Lenin ayrıca, yayın kurulunun makaleleri yazarken ihtiyaç duyduğu kitapları göndermede isteksiz davrandığını ve St. Petersburg ofisindeki bir kişinin kendisinin istediği materyalleri ortadan kaldırdığını ileri sürerek şikayetçi oldu. “Kitapsız çalışmanın imkansız olduğunu tekrarlıyoruz” diyerek yayın kuruluna hatırlattı.[47] Bu problem, “Lehçe’de yalnızca beş kelime bilmesi” ve böylece Krakov kütüphanelerinin zengin kaynaklarını kullanamaması gerçeğiyle birleşti.[48]
Pravda ile birlikte daha ciddi sorunlar da gelişti. Kısa bir süre sonra St. Petersburg’daki editörlerin, Lenin’in hizipçi muhaliflerine atıfta bulunurken alışıldığı üzere kullandığı yıpratıcı terimleri silerek makalelerini değiştirdikleri anlaşıldı. Lenin, 19 Temmuz / 1 Ağustos 1912’de şöyle şikayet bulunuyordu: “Neden Pravda hem makalelerimdeki hem de diğer yoldaşlarımın makalelerindeki tasfiyecilere yönelik imaların üzerini sürekli ve sistematik olarak çizmektedir?”[49] Editörlerin “Tasfiyeci” gibi aşağılayıcı terimlerden kaçınma ve ortalama Pravda okuyucusunun[50] az ilgi duyacağını düşündükleri “acı verici” hizip sorunlarını göz ardı etme olarak belirttikleri politikaları, Lenin’in “tasfiyeciler olarak adlandırdıklarına” gönderme yapmasına izin verildiği Ağustos ayında biraz değişti.[51] Editörlerden biri olan M.S. Ol’minskii, 27 Ağustos’ta Lenin’i şöyle bilgilendirdi: ‘Gördüğünüz gibi gazete tasfiyecilere ilişkin sessizliğini bozdu … [Ancak] güçlü ve keskinlik bir dil çok ileri gidiyor: Kamuoyuna gerçekleri açıklarken [Menşeviklere yönelik] kullandığımız ton alaycı ya da pişmanlık hisseden şeklinde olmalıdır”. Lenin’i, “Makalenizin biçimi polemik şeklinde olmamalı” diye uyardı.[52] Bu açıklamalar ve küçük tavizler Bolşevik lideri belli ki memnun etmedi. Krupskaya’nın hatırladığı gibi, “Vladimir Ilyiç, Pravda’nın ilk başta makalelerinde tasfiyecilerle olan polemiklerinin üstünü çizmede ısrarcı olmayı sürdürmesine oldukça sinirlenmişti. Pravda’yı bu konuda protesto eden kızgın mektuplar yazmıştı.”[53]
“Bu olanlardan daha da kötü şeyler oldu” diye devam ediyordu Krupskaya “Bazen – ama sık sık değil – Ilyiç’in makaleleri kayboldu. Diğer zamanlarda sadece elde tutuldular ve biraz ertelemeden sonra yayınlandılar. Ilyiç endişe ediyordu; Pravda‘ya kızgın mektuplar yazdı, ama bu sorunu çözmek için fazla yardımcı olmadı.”[54] Sovyet araştırmacılar, Pravda‘nın Lenin’in 284’den fazla makalesini bastığını vurgulamaktan hoşlandılar. Bahsetmedikleri, ve Krupskaya’nın da sessizce onayladığı üzere, editörlerin makalelerinin birçoğunu reddettiğiydi. Lenin’in yayın kuruluyla olan yazışmalarının ve onun daha sonra basılmış olan el yazmalarının derin bir okuması, St. Petersburg’daki editörlerin yayınlamayı seçmediği 47 makaleyi Lenin’in Mart 1912-Temmuz 1914 tarihleri arasında yazdığını gösteriyor. Lenin editörlere yazdığı mektupta birçok hevesli yazarın sahip olduğu duygularını dile getirdi: “İtalya Kongresi hakkındaki makalemi neden öldürdünüz? Genel olarak, reddedilen makaleler hakkında [yazarlara] bilgi vermek zarar vermez. Bu hiçbir şekilde aşırı bir talep değildir. “Çöp sepeti için” yazmak, yani makalelerin atılması çok hoş bir şey değildir. Yayınlanmamış makaleler iade edilmelidir. Herhangi bir yazar, burjuva gazetelerinden bile, bunu talep edecektir.[55] Ol’minskii, Pravda’nın sayısız prestijli göçmenin makalelerini gerçekten reddettiğini kabul etti. Bazılarının yasal yayınlar için yazmaya alışık olmadıklarını ve bu yüzden sansürden asla geçmeyeceği açık olan yazıların olduğunu belirtmiştir.[56] Diğer makalelerin içeriğinin çok fazla hizipsel- Lenin’in birçok makalesi muhtemelen bu kategoriye giriyor- olduğu addedildi ve Pravda’nın okuyucuları için dili yeterince “popüler” değildi.[57] Yine bazıları da “öldürüldü” çünkü dilleri oldukça entelektüeldi. Bu sebeple 15 makale gönderen bir göçmen yazar 13’ünden red mektubu aldı ve bir diğerine de “Fransızca, Almanca ve İspanyolca deyimlerin” proleter bir gazete için uygunsuz olduğu söylendi.[58]
Uzlaştırıcı editörleri ve şüpheci sansürcüleri memnun etmek zorunda kalmanın bir sonucu, Lenin’in çok sayıda tehlikesiz ama son derece sıkıcı konular üzerine yazmasıydı. Batı Avrupa’daki margarin tüketimine ilişkin Lenin’in hesaplamalarından ya da ‘Almanya’daki İşçi Korolarının Geliştirilmesi’nden (editörler tarafından reddedildi) ya da Alplerde ortaya konulan endüstrileşmenin sonucu olarak hancı bir ulustan proleter bir ulusa dönüşümün İsviçre’ye yansımalarının bahsedildiği yazılardan ortalama bir işçinin aydınlanmasını veya ajite olmasını tasavvur etmek oldukça güçtür. Daha sonra, 11 yaşındaki bir Hintli kıza tecavüz eden bir İngiliz albayın, İngiliz yargıç tarafından beraat ettirilmesi üzerine yazarak bulvar gazeteciliğini bile denedi.[59]
Pravda’nın varlık nedeni, en azından Lenin’in kafasında, Duma seçim kampanyasıydı. Bu nedenle Lenin, editörlerin bu kampanyanın ajitasyon potansiyelinden yeterince faydalanmada başarısız olmalarına ve Prag Konferansı tarafından onaylanan seçim ittifaklarının tam tersini benimsemelerine oldukça sinirlenmişti. Ekim ayı başlarında editörlere şöyle yazdı: “Pravda ve Nevskii zvezda‘nın sürekli politika yazarları olma sıfatıyla aşağıda imzası bulunanlar, bu kritik zamanda gazetelerden sorumlu olan yoldaşlarının yönetimine karşı protestoda bulunma görevini göz önünde bulundurmalıdırlar.” “Pravda” diyordu Lenin “şimdi, tam da seçim zamanında, kendisini uykulu, yaşlı bir hizmetçi gibi yönetiyor. Pravda nasıl dövüşeceğini bilmiyor. Kadetlerin [Anayasal Demokratlar] veya Tasfiyecilerin ne peşinden gidiyor ne de onlara saldırıyor… Pravda “ciddi”, etkili ve tamamen kavgacı değil! Bu gerçekten Marksizm mi?”[60]
Bütün bu küçük rahatsızlıklar ve daha büyük şikâyetler Lenin’i, Pravda’nın editörlerinin biraz kendi bağımsız oluşumlarının avantajını kullanmaya ve Merkez Komite’ye karşı kendilerinin özerk bir konumunu yaratmak için Lenin’in coğrafi izolasyonundan yararlanmaya çalıştıkları düşüncesine götürdü. Bu düşünce kurulun görünürdeki saygısızlığı nedeniyle tekrardan ortaya konuldu. Bir noktada Lenin şikâyetçi oldu: “Yayın kurulundan aptal ve küstah bir mektup aldım [ki] cevap vermeyeceğim.”[61] Başka bir durumdan, Pravda‘nın 22 yaşındaki sekreteri Molotov’un St. Petersburg’daki editörlerin Rus işçilerinin ne okumak istediklerini Galiçya’daki Merkez Komitesinden daha iyi bildiğini ve Lenin’in kaleminden Kadet’e saldıran birçok makalenin ‘monoton okuma’ için yapılmış olduğunu söylemesi, dolayı Lenin’in mutlu olduğu söylenemezdi.[62] Sovyet tarihçileri, Üçüncü Duma’nın Haziran’da sona ermesinin ardından Poletaev ve I. P. Pokrovskii’nin Pravda‘ya aktif katılımdan çekilmelerinin ve N. N. Baturin’in Kasım ayında tutuklanmasının gazeteyi, çoğunluğu diğer Sosyal Demokrat gruplara karşı uzlaştırıcı olmayı ve kendi fraksiyonlarının merkezi kurumlarından özerkliğini arzulayan, “otonomistlerin” – Ol’minskii, S. S. Danilov, S. M. Zaks-Gladnev, S. M. Nakhimson, N. N. Lebedev – eline bıraktığını iddia ettiler.[63]
Lenin’e göre bu yaklaşımın yanlışlığı, gazetenin düşen tirajı ve gelirinde belirgin bir şekilde görünüyordu. Pravda‘nın 1912 baharında 60.000 olan tirajı yaz aylarında 20.000’e düştü. Gazete kâr elde etmek yerine her ay 1.500 ruble zarar ediyordu. 1912’nin ikinci çeyreğinde 396 işçi grubundan gelen para yardımı, üçüncü çeyrekte sadece 81 gruptan ve dördüncü çeyrekte ise 35 gruptan geldi.[64] Sonuç olarak Pravda, yıl sonuna kadar zor bir finansal durum içerisindeydi. Lenin’in Aralık ayında Gorki’ye şöyle yazıyordu: “Gazetenin başı dertte: Yaz aylarında dolaşımdaki düşüşten beri yükseliş çok yavaş ve hesapta açık bulunuyor.” “Pravda’yı genişletmek ve güçlendirmek için nakit bulamazsak, yok olacak.”[65]
Lenin 1912’nin ikinci yarısında bu sorunları çözmek için bir dizi yolu denedi, ancak bunların hiçbiri yeterli olmadı. Editörleri kendi bakış açısını kabul etmeye zorlamak için, Krupskaya’nın hatırladığı üzere, birçok “kızgın mektuplar” yazdı. 11/24 Temmuz’da onları şöyle bilgilendiriyordu:
“Uzun mektubunuzu aldım ve gördüm ki daha çok mektubunuzu mutlaka almalıyız… Monotonluktan şikâyet ediyorsun. Fakat polemikleri taşımıyorsanız, … her şeyi “pozitif tasfiyecilik”e indirirseniz bu her zaman geçerli olacaktır. Üstelik tüm yazarlarınızı kaybedeceksiniz, eğer yazılarını yayınlamaz, hatta [mektuplarını] yanıtlamaz ve makalelerini geri göndermezseniz (örneğin benimkini) … “Acı verici sorunlar”dan kaçınarak, Pravda ve Zvezda kendilerini kuru, monoton, ilgisiz, muhalif organlar yaparlar. Sosyalist bir organ polemik yürütmek zorundadır.”[66]
Kısa bir süre sonra Pravda‘ya şöyle yazdı: “Bu konuda sessiz kalırsanız, her şeyi bozacak ve solcu işçilerin protestolarını kışkırtacaksınız. Tasfiyecilerin reddedilmesi gerekir… “Soldaki” her şeyi bozmak ve sinirlendirmek istemiyorsanız, “Tasfiyecilere Cevap” makalesini yayınlayın.[67] “Cevap” tipik bir şekilde yayınlanmadı. Lenin, yeterli başarı eksikliği ile birlikte editörlerle arasındaki iki taraflı farklılıkları tartışmak için onların Galiçya’ya gelmelerini de önerdi.[68]
Bu çabalar başarısız olduğunda, St. Petersburg’daki özel temsilcilerinin sağlam bürolarını editör değişikliklerini sağlamak için kullanmaya çalıştı. Krakov’da kısa bir süre kaldıktan sonra Inessa Armand, yerel parti örgütü aracılığıyla editörlerle görüşmek üzere Rus başkentine gönderildi. Sovyet tarihçileri Ağustos ayında gerçekleşen bu görüşmelerden sonra bir miktar iyileşme görüldüğünü iddia ettiler, fakat belirli bir şeye işaret edemediler. Armand’ın 14 Eylül’de tutuklanmasından kısa bir süre sonra Stalin, A. E. Badaev’e göre, Pravda‘yı çalıştırmak, seçim kampanyasının son aşamasını örgütlemek ve Duma’nın Bolşevik hizbini kurmak için komisyon ile birlikte St.Petersburg’a geri döndü.[69] Sonbahar ve kış başında Stalin, Pravda için beş makale yazdı ve gazete taktikleri konusunda Lenin ile görüşmek üzere Galiçya’ya üç gezi yaptı. Görüleceği üzere bu çabaların etkisi de çok azdı. Son olarak Lenin’in, yayın kurulunun karakteri ve politikaları hakkında bir iç haber kaynağı olarak, “unutulmuş devrimci şarkı sözleri”nin yazarı, Demian Bedny’yi kurula sokmayı denediği not edilebilir.[70] Bedny Pravda‘nın orijinal yazarlar listesinde yer aldı ve 1912’de sayısız konuda “yararlı propaganda manzumeleri” yayınladı. Yılın ilerleyen dönemlerinde, daha çok garip davranışları ya da bazı politik gevezeliklerinden dolayı editörlerle arası açıldı. Bununla birlikte Lenin onun yönetim kurulunda varolma amacını desteklemeyi sürdürdü ve aynı zamanda yeni mahfuzundan faydalı bilgiler istedi. Bedny’nin mektuplarından yola çıkarak, onun bir şairden çok iyi bir casus olup olmadığı ise şüphelidir.[71]
Müzakere edilerek saptanmış bir uzlaşmanın çaresizliğiyle Lenin, Ekim ayında yayın kurulunda değişiklikler yapmaya çalıştı. Merkez Komitesinin Galiçya’daki bir toplantısından sonra, bundan böyle -biri editörlük meseleleri ve diğeri de iş ilişkileri için- iki “troykanın” Merkez Komitesine karşı sorumlu olacağı kararlaştırdı.[72] Çünkü “geçmiş deneyimlerden yerel güçlerin gerekli liderliği sağlayamadıkları” düşünülmüştü.[73] Merkez Komitesi’nin St. Petersburg’da yasadışı ikamet eden üyesi Stalin, bu kararı uygulamakla görevlendirildi. Krupskaya Stalin’e şöyle yazdı: “V’ye [Pravda] gönderilen her şey sizin tarafınızdan görülmeli ve onayınız olmadan hiçbir şey yapılmamalıdır.”[74] 1 Kasım’da Molotov sonuçlardan Lenin’i bilgilendirdi: “Muhtemelen bildiğiniz gibi yayın kurulunun içinde istediğiniz yönde bazı değişiklikler yapıldı. Genel olarak hiçbir radikal değişiklik gerçekleşmedi -yayın kurulunun yenilenmesi ve biraz da editoryal işlevlerin daha doğru bir dağılımı oldu.”[75] Bu, Aralık boyunca gerçekleşen etkinlikleri göstermek için yeterli değildi.
İlk darbe, Pravda’nın oldukça pasif yayıncısının zimmetine para geçirdiği şüphesinin ortaya çıkmasıyla gerçekleşti. Gevşek bir mali muhasebe olayından daha fazlası olmayan bu olayı Malinovskii Lenin’e “cezai bir suçun kokusunu aldığı” bilgisini vererek şüphe tohumlarını ekerken[76], Stalin de 1890’ların Panama Kanalı skandalıyla karşılaştırmaktaydı. Stalin, ortaya çıkan maddi sıkıntıların sonucunda yayın kurulunun Lenin’in ücretinin ödenmesini askıya almaya zorladığını söyledi. Bolşevik lider bunun kendisini ve Merkez Komitesi’ni Krakov’u terk etmeye zorlayacağını söyleyerek öfkeyle cevap verdi.[77] “Tanrı aşkına” diye yazıyordu Stalin’e “”Krass”dan [Poletaev] “W”yi [Pravda] almak için en enerjik adımları atın ve resmi olarak [Duma milletvekili M. K.] Muranov’un ismine devralın; özellikle fonları ve abonelik parasını devralın. Bunlar olmadan kaybederiz.”[78]
Aralık ayında bir kriz bir başkasına yol açtı. Pravda, 11 Aralık’ta katkıda bulunanlar listesine, üç buçuk yıl önce Bolşevik saflarından kovulmuş olan ve Lenin’in felsefi ve hizipsel olarak “bête noire” (sevilmeyen kişi) olan A. A. Bogdanov’un adını ekledi. Kısa bir süre sonra Bogdanov’un bazı makaleleri Pravda‘da yayınlanmaya başladı. Bunu gazetede görüp “afallayarak” öğrenen Lenin, Bogdanov’un makalelerinde “aynı eski Machizm-idealizminin, Pravda‘nın aptal editörlerinin anlayamayacağı bir şekilde, gizlenmiş olduğunu” Gorki’ye yazdı.[79] Sorunlar 15 Aralık’ta Dördüncü Duma’nın 13 Sosyal Demokrat üyesinden 11’inin Menşevik Luch ile Bolşevik Pravda‘yı birleştirmeye karar vermesiyle doruğa ulaştı. Bu anlaşma sağlanırken Menşevik ve Bolşevik milletvekilleri (Malinovskii ve Muranov hariç), birbirlerinin gazetelerine katkıda bulunmayı kabul ettiler ve 18 Aralık’ta Pravda beklendiği gibi yedi Menşevik milletvekilini katkıda bulunanlar listesine ekledi. Lenin’e göre, bu Pravda‘nın ilk sayısından itibaren aldığı uzlaşmacı tutumun sonucuydu. Bu durum Prag Konferansı’ndaki çalışmalarının altını kazmakla tehdit ediyordu ve bir yıl önce kazanılan örgütsel avantajların kaybına yol açabilirdi. Bu yüzden, Duma milletvekillerini ve birkaç mevcut parti çalışanını Merkezi Komite ile kesin bir görüşme yapmak için Krakov’a çağırdı.
* * *
Gerçekte Krakov veya “Şubat” Toplantısının, illegal çalışma nedenlerinden dolayı, Pravda krizi olarak ele alınması 1956’lara kadar Sovyet tarihçileri tarafından göz ardı edildi. Bunun belgelerin eksikliğinden mi[80] yoksa samimi bir şekilde tartışmanın Pravda efsanesine ters düşecek olmasından mı, yoksa önceki sonbaharda Stalin’in gazete üzerindeki yönetiminin toplantıda dolaylı olarak eleştirilmesinden mi kaynaklandığını söylemek zor. Her halükarda, Merkez Komitesinin 1/14 Ocak 1913 tarihli kapalı toplantısında alınan kararla yayın kuruluna “sağlam bir parti ruhuna yeterince sahip olmadığı” ve “Petersburg Sosyal Demokrat işçilerinin parti hayatına zayıf bir şekilde tepki verdiği” şeklinde keskin bir şekilde saldırıldı. Editörlere “Tasfiyeciliğin yanlışlığını ve zararını açıklamaya daha fazla önem verme” talimatı verildi ve “yayın kurulunun yeniden örgütlenmesi için adımların atıldığı” not edildi.[81]
Bu sefer yeniden örgütlenme, Stalin’den ziyade, Yakov Sverdlov’a (Merkez Komitesine ko-opte edilmiş ve fiili olarak editör seçilmişti) emanet edildi. Belki de bir ortak gazete[82] projesinin Lenin’in kabul edeceğinden daha fazla yerel desteğe sahip olduğunun fark edilmesi, Krakov’dakilerin görüşlerini Pravda‘ya empoze etmezden önce Sverdlov’u Duma milletvekilleri ve editörlerin yanı sıra muhalifleriyle anlaşarak müttefikler aramak zorunda bıraktı. Lenin’in bakış açısına göre, ortaya çıkan gecikmenin sonucu olarak gazetenin eski editörleri hala daha fazla hata yapmaktaydılar. Bu durum Krakov’dan başka öfkeli mektuplar selini getirdi. Lenin, 12/25 Ocak 1913 tarihinde Bolşevik Duma milletvekillerine şunları yazdı: “Yayın kurulunun yeniden örgütlenmesi planı hakkında hiçbir haberin olmaması son derece rahatsız edici. Neler oluyor? … Yeniden örgütleme, ya da eski demirbaşların tamamının ortadan kaldırılması, kesinlikle şarttır.”[83] 27 Ocak / 9 Şubat’ta Sverdlov’a daha da güçlü ifadelerle problemi defalarca tekrarladı:
Mevcut durumun anahtarı tam olarak Den’ [Pravda] ve onun yönetimidir. Buradaki yönetimde reformu ve uygunluğu sağlamazsak, hem mali hem de politik olarak iflas etmiş oluruz … Den’ kötü olduğu için Petersburg’da da işler kötüye gidiyor … Kendi yayın kurulumuzu yerleştirmemiz ve şimdikini atmamız çok önemli… Bu insanlara editör diyebilir misiniz? Onlar erkek değil, sefil muhallebi çocuğu ve davanın sabotajcılarıdırlar … Hiçbir şey için iyi olmayan bu editörlerin sözde “özerklik”lerine son vermelisin. Her şeyden önce bunu yapmalısın. 1 No’lu [Duma yardımcısı Badaev] ile bir “mabette” kal. Oraya bir telefon hattı kur. Yayın kurulunu kendi ellerine al. Yardımcıları yanına çek. Kendi başına – sadece bunda görevli olan bazı kişilerle- buradaki işimizi aldıkça, onlarla tam olarak başa çıkabiliriz.[84]
Lenin, beş gün önce Duma milletvekili G. I. Petrovskii’nin odasında 12 Bolşevik’in yaptığı toplantıda yeniden örgütlenmenin en sonunda gerçekleştirildiğini bilmiyordu. Sverdlov’un veto yetkileriyle baş editör olması onaylandı; Badaev’in Poletaev’in yerini alarak yayıncı olması onaylandı; K. N. Samoilova Molotov’un yerine sekreter olarak atandı; – biri Petrovskii’nin yönetiminde editörlük meseleleriyle ve diğeri de Badaev yönetimindeki mali konularla ilgilenen- iki tane üç kişilik kurul kurulmuş oldu. Daha önceki editörlerin çoğuna sessizce becerilerini kullanılabilecekleri ancak fikirlerinin göz ardı edildiği daha az önemli görevler verildi.[85] Lenin 6/19 Şubat’taki Sverdlov’un toplantısının sonuçlarını duyduğunda çok sevinçliydi: “Bugün Den‘deki reformun başladığını öğrendik. Binlerce selamlar, tebrikler ve başarmanız için en iyi dileklerimi sunarım. Sonunda reformu başlatmayı başardınız. Huysuz ve düşmanca hareket eden bir yayın kuruluyla çalıştığımız için ne kadar yorulduğumuzu hayal edemezsiniz.”[86] Ancak dört gün sonra Sverdlov tutuklandı ve bir hafta önce başkente geri dönen Stalin de 23 Şubat’ta, Malinovskii tarafından polise verilen bilgilere dayanılarak, Pravda için düzenlenen bir yardım konserinde yakalandı.
Stalin tutuklanmadan hemen önce, Pravda‘nın bir sonraki fiili editörünün çoğu zaman saklanmak zorunda kalan (örneğin kendisi veya Sverdlov) illegal bir militanın değil; St. Petersburg’un yasal olarak faaliyet yürüten ve gazetenin günlük işlerinden aktif rol alacak birisinin olması gerektiğini Merkez Komite’ye yazmıştı. Stalin, Ermeni Sosyal Demokratı ve Merkez Komite’nin aday üyesi olan S. G. Shaumian’ın bu görev için düşünülmesini önerdi.[87] Shaumian St. Petersburg’a geldi ama istediği bazı editoryal değişikliklerin yapılmadığını öğrendiğinde işi reddetti. Parti ayrıca, Şumnu gibi tutukluluktan yeni çıkmış deneyimli bir Bolşevik olan I. I. Skvortsov-Stepanov’a da başvurdu, fakat Skvortsov-Stepanov aynı anda Lenin ve Okhrana’nın gazabına uğrayacağı muhtemel bir pozisyonu kabul etmekten kaçınmak için birçok neden buldu.[88] Böylece, deneyimli ve güvenilir partinin politika yazarlarının tutuklanması ya da isteksiz olması nedeniyle, editoryal sorumluluk Dördüncü Duma Bolşevik milletvekillerine ve özellikle Petrovskii’ye kalmıştı. Krupskaya’nın hatırladığı gibi bunlar dürüst ve “güvenilir proleterler” idi,[89] ama eğitimsiz ve muhtemelen yorucu şartlar altında büyük bir günlük gazeteyi yayına hazırlayamazlardı. Lenin, Kamenev’e şunları itiraf etti: “Kadrolardan yoksun olduğumuza dair genel bir şikâyet var. Tasfiyeciler çok sayıda entelijansiyaya sahipken bizimkiler tutuklanıyor.”[90] Eylül ayında Gorki’ye de benzer itiraflarda bulunmaya devam etti: “Pravda‘dan memnun kalmadığınızı duydum. Yavanlığı yüzünden mi? Haklısın. Ancak bu eksikliğin bir an önce düzeltilmesi kolay değil. Kadromuz yok. Büyük güçlükle kurduktan bir yıl sonra, sadece orta halli bir yayın kurulu elde edebildik.”[91]
Elde ettiği kaynakları geliştirmek için Lenin, bu kez özellikle Duma milletvekillerinin politik ve gazetecilik becerilerini geliştirebilecek başka bir parti okulunu planlamaya başladı.[92] Pravda‘ya yaptığı kişisel katkılar da arttı: Daha öncekilerine nazaran daha uzun ve daha çok polemik içeren 50 makalesi, 1913 Mayıs ve Haziran ayları boyunca gazetede yer aldı. Lenin editörlerle Pazar günü ekini (100.000 yeni okuyucu çekeceğini umuyordu) yayınlamayı planlamanın yanı sıra gazetenin dolaşımını bir kez daha 32.000’e yükseltecek Pravda‘nın formatının teknik özelliklerini düzenli olarak tartıştı.[93] 1913 baharında ve yaz başında Bogdanov’un Lenin’e sert bir cevap verdiği ‘Gerçeğe uygun bir açıklama’ başlığındaki yazısının Pravda‘da yayınlanmasından dolayı Lenin’in istifayla tehdit ettiği pürüzlü süreçler nadiren oldu[94], fakat genellikle Lenin ılımlı bir ton aldı ve bu hataları öncekiler gibi bilerek uzlaşmacı veya özerk bir politika izlemeden ziyade deneyimsizliğin sonucu olarak değerlendirdiği gözüküyordu. Böylelikle, 3/16 Haziran’da editörlere “posta çalışanlarına yönelik yedi saatlik çalışma günü meselesiyle ilgili açık bir hata yaptınız. Hepimiz hata yaparız; bunda özellikle yanlış olan bir şey yok.”[95] O zaman Lenin’i daha fazla endişelendiren karısının hastalığıydı ve 10/23 Haziran’da Krupskaya’nın ameliyat olabilmesi için İsviçre’ye gittiler.
* * *
Lenin’in altı haftalık yokluğunda Pravda‘da, 27 Temmuz / 9 Ağustos’ta Zinovyev ve Malinovski ile toplantı yapmak için Lenin’in alelacele geri dönüşünü gerektiren yeni bir sorun oluştu. Malinovski, muhtemelen kendi yazdığı bir polis raporuna göre, Pravda‘nın yeni editörü Miron Çernomazov ile yapmış olduğu garip bir toplantıdan bahsetti. Çernomazov, birkaç yıl boyunca partinin Merkez Organının yayını Sotsial-demokrat‘ın yayınlanmasında Paris’te aktif rol almıştı. Çernomazov Mayıs ayında Pravda‘nın editörlüğünü üstlenmek için Rusya’ya geri döndü ve hemen tutuklandı. Tutukluktan serbest bırakıldıktan sonra Malinovski’ye şunları söyledi: “Tutuklandıktan beş gün sonra Okhrana’ya davet edildiğini, sorgulama sırasında soruşturma organı için gizli bir haberci olma görevini üstlenmesini tavsiye etmeye başladılar. Sorgucu Okhrana’nın “herşeyi biliyor” olsa da, Chernomazov’un yardımıyla “ilk elden” bilgi elde etmek istediklerini söyledi. Bu rolü üstlenmeye ikna etme çabasında … sorgucu, Okhrana’nın son parti gelişmeleri hakkındaki kapsamlı bilgisini göstermeye devam etti.” Toplantıda “tüm verilerin “altı”ya [Bolşevik Duma vekilleri] yakın birinin hükümetin soruşturma organına bağlı olduğu gerçeğini doğruladığı” sonucuna varılmıştır.[96] Büyük ihtimalle tutuklanmasının bir sonucu veya belki de 200 ruble aylık maaş almanın yönlendirmesi altında Çernomazov bir Okhrana ajanı oldu.[97] Bu şüphelere rağmen yeni görevine altı ay daha devam etti, bu sırada gazeteye ve Sosyal Demokrasiye oldukça büyük zarar verdi.
Hükümetin Pravda üzerindeki baskısı Çernomazov’un editörlüğüne denk geldi, ki Merkez Komitesinin düşüncesine göre Birleşik Soylular Konseyi tarafından yapılan baskı, onların fabrikalardaki huzursuzluğunun yeniden canlanmasının birincil sorumlusu olarak işçi basınını görmesiydi.[98] 5 Temmuz 1913’te Pravda, “açıkça belli olan parti karakterinden dolayı” kapatıldı.[99] Bir hafta sonra gazete yeni bir sorumlu editör ve yeni bir yayıncı (polis ajanı Şurkanov) ile birlikte, ancak Çernomazov tarafından yönetilen aynı yayın kurulu ile, Raboçaya Pravda olarak yeniden ortaya çıktı. Raboçaya Pravda sadece 17 sayı sürdü ve daha sonra o da Basın Komisyonunun emriyle kapatıldı. Son beş ay içinde Pravda‘nın üç versiyonu daha kapatıldı. Üstelik günlük gazeteye el koyma oranı da arttı ve böylece Temmuz’dan Eylül’e kadarki dönemde sansürün hoşuna gitmemesinden dolayı gazetenin yüzde 80’ine el konuldu. Gazetenin düzensiz çıkışının bir sonucu olarak, 1913 sonbaharında dolaşımı 18.000’e düştü ve yıl sonunda kasada 3.000 ruble açık çıktı.[100]
Lenin, bu olaylara Çernomazov’a yasallığı telkin ederek ve diğer parti ajitasyon yollarını düşünerek tepki verdi. “Bana öyle geliyor ki” diye Eylül ayında Çernomazov’a yazıyordu “bugünkü akıma uyup bilinçsizce akıntıya sürüklenerek ve gazetenin tonunu değiştirmeyerek devasa bir hata yapıyorsunuz. Her şey hem tonun hem de içeriğin değiştirilmesi gerektiğini gösteriyor … Yasallık için, sansürü geçebilmek için çabalamak gerekiyor. Bu başarılabilinir ve başarılmalıdır. Aksi halde üstlendiğiniz işleri hiçbir amaca ulaşamadan yok edersiniz.”[101] Ayrıca editörü, gazetenin kapatılmasını haklı gösterecek olan partinin Poronin’deki sonbahar konferansı ve diğer Pravdalar arasında bağlantı gibi konularda yazılar yayınladığı için eleştirdi.[102] Aynı zamanda Lenin “Neden bir günlük gazete yayınlıyorsunuz? Anlamıyorum. Haftalık bir gazeteye geçmenizi öneririm” diye editörlere soruyordu.[103] Bunu aklında tutarak Lenin, yurtdışında ve Rusya’da yeraltında yasadışı gazetelerin yayınlanmasının arttırılmasına dair planları yeniden hayata geçirdi.[104]
1913 kışında Çernomazov’un editörlüğü sorunu, onun diktatöryal yöntemlerine dair sorunlarla doruk noktasına ulaştı. Meslektaşları Çernomazov’un tartışma içeren makalelerin dolaşıma sokulmasını reddettiğini, kendi makalelerini “Editörden” başlığı altında yayınladığını, Lenin’in açılmamış yazışmalarını alma konusunda ısrar ettiğini ve diğer editörlere kabaca davrandığını Merkez Komite’yi bildirdiler.[105] 13/26 Kasım tarihlerinde A. A. Troyanovski Krakov’dan, bu şikâyetlerin haklı görünse de hemen harekete geçilmesinin “uygunsuz” olacağı cevabını verdi. Bu nedenle Troyanovski, Merkez Komitesinin Rusya Bürosu’nun konuyu sadece daha kapsamlı bir şekilde araştırması gerektiğini öne sürdü.[106] Aralık ayının ilk üç haftası boyunca Çernomazov şehir dışındaydı, belki de tatilde idi. Çernomazov’un yokluğunda, Merkez Komite’nin isteğiyle[107], M. A. Savelev yönetiminde gazeteye el koymanın önemi büyük ölçüde düştü. Pravda sorununu bir kez daha görüşmek üzere Krakov’da 27 Aralık 1913/9 Ocak 1914 tarihinde Merkez Komite özel bir toplantı yaptı. Konumu “ciddi biçimde sarsılan” “Pravda‘yı güçlendirme” işi, partiye karşı “en acil ve önemli görev” olarak görülüyordu. Duma hizbinin üyeleri, “Duma’daki işler geçici olarak zarar görse de Pravda‘nın güçlendirilmesine yönelik çabalarını yoğunlaştırmaları” talimatını aldılar. Gazetenin yasallığını gözden geçirmeleri, mali operasyonlarını iyileştirmeleri ve dolaşımını arttırmaları söylendi. Pravda’nın editörlerine çalışmalarının “kesinlikle kolektif” olmak zorunda olduğu; gazetenin edebiyatın seçkin örneklerini, şiir, hiciv ve tarih dahil olmak üzere daha çeşitli şeyleri içermesi gerektiği; ve yayın kurulunun herhangi bir üyesinin gerekli görmesi halinde, bölgesel olarak yazılmış makalelerin veya bir polemik içeren makalelerin onaylanması için yurtdışına gönderilmesi gerektiği söylendi.[108]
St. Petersburg’da Çernomazov’un etkisini sınırlamak için daha doğrudan adımlar atılıyordu. O sırada Pravda‘nın sekreteri olarak görev yapan Elena Rozmiroviç, 1914 yılının ortalarında Krakov’a eski sorunların hala devam ettiğini yazdı. “Pravda‘nın tam bir reformu gerekli” diyordu. “Ama planladığımız her şeyi yapmak imkansız. Her şeyden önce Malinovski’nin [Batı Avrupa’da Lenin’le birlikteydi] yokluğu çalışmalarımızı engelliyor … Malinovski geri döndüğünde kararlılıkla hareket edebilmemiz için gerekli insanları harekete geçirmeyi taahhüt ediyorum.”[109] Belirleyici faktör Malinovski’nin geri dönüşü değildi, ancak Şubat başlarında Olminski tarafından sunulan kanıtlar Çernomazov’un gerçekten Okhrana’ya bağlı olduğunu söylüyordu. Kanıtların ikna edici olmadığı kabul edildiği için, meslektaşları sadece onu yayın kurulundan alıp Pravda‘nın deposunu yönetme görevi verdiler. Ancak birkaç gün sonra, Bolşevik Duma hizbi onu tüm parti yayınlarından çıkarmak için oy kullandı.[110]
* * *
Çernomazov’un görevden alınmasından sonra işleri düzene sokmak için Lenin, üç numaralı adamı ve partinin en deneyimli yayıncılarından biri olan L. B. Kamenev’i, Pravda’nın yönetimini devralması için St. Petersburg’a gönderdi. Kamenev’in savaşa kadar süren yönetimi altında Pravda, 1912 baharından bu yana en büyük başarılarını ve Galiçya’daki gözetmeniyle en uyumlu ilişkilerini gerçekleştirdi. Lenin, 1914 Mart’ında Inessa Armand’a şöyle yazdı: “Pravda Kardeş’in [Kamenev] kontrolü altındayken ne kadar iyi görünüyor – Gerçek bir güzellik olacak! Sadece bakmak bile güzel. İlk defa, kültürlü ve bilgili bir yerel editörün liderliğini görebiliriz.”[111] Ve Kamenev’e “gazete için binlerce kez tebrik” gönderdi “böyle bin kat daha iyi oldu.”[112] Lenin, belirli bölgelerdeki madenciler ve işçiler için özel eklerin yanı sıra yeni editörünün ortaya koyduğu sigorta meseleleri ve tarımsal sorunlarla ilgili sunuşlardan özellikle memnun kaldı. Kamenev’in kontrolü altında gazetenin mali durumu da gelişti. Kalıcı abonelerin sayısı ikiye katlandı ve günlük ortalama tiraj 40.000 kopyaya çıktı, Pravda‘nın ikinci yıl dönümünde ise 130.000’e ulaştı. Bu yıldönümü vesilesiyle gazetenin onuruna iki sayı yayınlandı ve sonunda 18.000 rubleden fazla gelir getiren özel bir fon sağlama hamlesi başlatıldı.[113]
Bir Sovyet tarihçisinin iddia ettiği gibi, 1914 baharında Pravda’nın edebi ve mali gelişmesi onu “ülkenin en popüler gazetesi” haline getirmedi.[114] Yine de gazete İmparatorluk Rusyası’ndaki 944 şehre dağıtılıyordu ve ulusal çapta bir okuyucu kitlesi edinmişti.[115] İşçilerin sorunları ve çıkarları ile dolu olan sütunları, kuşkusuz okuyucularına sınıf kimliği ve dayanışma duygusu kazandırdı. Ekonomik suistimaller ve başarılı grevlere dair açıklamaları, sosyal ve ekonomik huzursuzluğun yayılmasına yardımcı oldu. Altı Bolşevik Duma milletvekilinin uygunluğuna ve sendika ile sigorta sandığı seçimlerinde Bolşevik adayların en iyileri olduğuna sürekli değinerek, 1912’den önce göze çarpan şekilde eksik olan hizipsel kimliği yükseltti. Pravda tüm zorluklara rağmen, 1905’ten beri eksik olan siyasi koordinasyon ve liderlik ihtiyacını bir derece karşıladı.[116] İki buçuk yıllık bir çalışmanın sonucu olarak, Rusya’daki Sosyal Demokrat işçilerin çoğunluğu görünüşe göre o zamanlarda kendilerini Pravdacı olarak tanımlıyorlardı. Lenin’e göre Prag Konferansı’nın Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi ile Bolşevik fraksiyonunu eşitleme çabaları neredeyse sonunda tamamlanmıştı ve bunun 1914 Ağustos’unda Galiçya’da toplanması planlanan önümüzdeki Altıncı Parti Kongresi’nde resmileştirilmesi gerekiyordu. Muhalifleri bile savaş yaklaşırken Rusya’da Bolşevizmin kazanımlarını fark ettiler.[117]
* * *
Savaştan önce başlayan Lenin’in Pravda‘yla olan sorunlu ilişkilerinin son bölümü, 1917 Mart’ında bitti. Petrograd Sovyet İşçi Vekilleri’nin kurulmasından bir hafta sonra, Pravda bir kez daha savaş öncesi önde gelen birkaç yöneticisi Molotov, Olminski ve Eremeev tarafından yönetildi. N. N. Sukhanov bunu “çok şüpheli bazı politikacıların ve yazarların ahmak yayın organı” olarak adlandırdı ve “bağnaz makaleleri ve tutkulu itirazları açıkça tanımlanmış hedeflere sahip değildi. Hiçbir “hat”tı yoktu, sadece pogromist bir formu vardı.”[118] İlk on gün boyunca sahip olduğu tek “hat”, Lenin’in bağımsız olarak İsviçre’de belirlediğine olabildiğince yakın olmaktı. Pravda, Geçici Hükümetle işbirliğine, savaşı savunmanın herhangi bir biçimine ve Petrograd Sovyetinin Menşevik liderlerine olan her türlü inanca saldırdı.
Ancak 12 Mart’ta üç üst düzey Pravdacı Sibirya’dan döndü ve 15 Mart’ta gazetede bu ilan edildi: “Partinin Merkez Organı üyesi yoldaş I. Kamenev ve partinin Merkez Komite üyesi yoldaş K. Stalin sürgünden gelerek Pravda‘nın yayın kuruluna katıldılar, gazetenin genel yönetimi ise işçilerin milletvekili olarak Duma’ya yollanan Muranov yoldaş tarafından devralındı.” Petrograd’daki önde gelen Bolşevik A. Ş. Şliapnikov’un bu eylemi “editoryal darbe” olarak saldırmasının ve bir sonraki parti konferansından önce bu kurulu görevden almakla tehdit etmesinin bir faydası yoktu.[119]
Kamenev ve Stalin’in önderliğindeki Pravda’nın savaşa ve Geçici Hükümete karşı çizgisi ılımlıydı. Kamenev, reformu ve devrimci bir savunma savaşını sürdürmesi için hükümete “baskı” politikasını savundu.[120] Partinin Mart Konferansı’nda Stalin, Menşevizmin ana akımıyla birlikteliğin arzu edildiğini öne sürdü.[121] Lenin’in Pravda’ya gönderdiği yazılar bir kez daha ‘çöp sepetine’ teslim edilmişti. Nisan ayındaki geri dönüşü öncesinde yayımlanan tek makalesi olan birinci “Afar’dan Mektup”un yüzde 20’si, Sovyetin ılımlı liderleri ve onların takip ettikleri politikalar hakkındaki düşmanca sözlerini ortadan kaldırmak için kesildi.[122] Kamenev Lenin’in treni Finlandiya İstasyonuna yaklaşırken bindiği zaman, Bolşevik liderinin onu, “Pravda‘da yazılan bu şey nedir? Birçok numaranızı gördük ve gerçekten azarlanmalısınız!” diyerek selamlaması hiç de şaşırtıcı değildi.[123] Savaştan önce Pravda ile olan ilişkileri bağlamında, sözümona kurduğu ve yönettiği gazeteye verip veriştirmesi ilk kez olmuyordu.
Bu yazı Türkçeye El Yazmaları için Caner Malatya tarafından çevrildi.
[1] ‘V otdelenii istoricheskikh nauk AN SSSR i nauchnykh sovetakh’, Voprosy istorii, 1962, no. 2: 122–3.
[2] Örneğin bkz. S. A. Andronov, Boevoe oruzhie partii: Gazeta ‘Pravda’ v 1912–1917 godov (Leningrad, 1962); V. T. Loginov, Lenin i ‘Pravda’ v 1912–1914 godov (Moskova, 1962); ve aşağıda belirtilen çok sayıda dergi makalesi.
[3] V. I. Lenin, Polnoe sobranie sochinenii(PSS), 5th edn, 55 vols (Moskova, 1958–65), 48: 66–297; Pravda’nın editörlerine gönderilen 52 mektubu içerir, ki 1957’den önceki ‘toplu eserlerinde’ bunların yarısı yoktur. ‘Deiatel’nost’ TsK RSDRP po rukovodstvu gazetoi ‘Pravda’, 1912–1914 gg.’, Istoricheskii arkhiv, 1959, no. 4: 39–56; ‘Zasedaniia TsK RSDRP 15–17 aprelia 1914 goda’, Voprosy istorii KPSS, 1957, no. 4: 112–25; G. V. Petriakov, ‘Deiatel’nost’ V. I. Lenina po rukovodstvu ‘Pravdoi’ v 1912–1914 godakh’, Voprosy istorii, 1956, no. 11: 3–16. Daha önceki ciltlerde toplanan parti belgelerinden çıkarılan bu kararların birçoğu ilk olarak Kommunisticheskaia partiia sovetskogo soiuza v rezoliutsiiakh i resheniiakh s”ezdov, konferentsii i plenumov TsK (Moskova, 1970), vol. I: 1898–1917. sekizinci baskısında yayınlandı.
[4] Lenin, PSS, 48:33–4.
[5] Bu argümanlar Zvezda’nın editörlerinden biri olan N. N. Baturin tarafından şurada özetlenmiştir: Zvezda, no. 1 (6 Ocak 1912), 1. Ayrıca yazışmalar için bkz. Zvezda, no. 28 (5 Kasım 1911), 1–2; no. 33 (10 Aralık 1911), 2; no. 35 (22 Aralık 1911), 5; no. 36 (31 Aralık 1911), 3; no. 2 (15 Ocak 1912), 3; ve M. S. Ol’minskii tarafından yapılan yorumlar için bkz. Pravda, no. 101 (26 Ağustos 1912), 3.
[6] V. T. Loginov, ‘Lenin i “Pravda”,’ Bol’shevistskaia pechat’ i rabochii klass rossii v gody revoliutsionnogo pod”ema, 1910–1914 (Moskova, 1965), 49–50.
[7] ‘O podgotovke prazhskoi konferentsii RSDRP’, Istoricheskii arkhiv, 1958, no. 5: 20.
[8] A. K. Voronsky, The Waters of Life and Death (London, [1936]), 314; Lenin, PSS, 48: 81. Bununla birlikte, G.E. Zinovyev’e göre, konferanstaki bazı mülteci Bolşeviklerin hala plan hakkında ciddi çekinceleri vardı. Pravda, no. 98 (5 May 1922), 1.
[9] Lenin, PSS, 21: 453.
[10] Lenin, Menşeviklerle ortak ya da rakip bir yayın planlarına karşı koyma arzusuyla da motive olmuş olabilir. (Lenin, PSS, 48: 37–8). 1912’nin başlarında bu yöndeki Menşevik çabaları, para eksikliği, zamansız tutuklamalar ve rakip hizipleri Bolşeviklerin onlara karşı sessizce hamle yapmalarından dolayı işbirliği yapmamasının bir kombinasyonundan dolayı boşa çıktı. Sonuç olarak Menşevik Luch gazetesi 16 Eylül 1912’ye kadar ortaya çıkmadı. Bkz. N. G. Poletaev, Pravda, no. 100 (5 May 1925), 3; and Pis’ma P. B. Aksel’roda i Iu. O. Martova, 1901–1916 (Berlin, 1924), 223–6.
[11] M. A. Tsiavlovskii (ed.), Bol’sheviki: Dokumenty po istorii bol’shevizma s 1903 po 1916 god byvsh. Moskovskago okhrannago otdeleniia (Moskova, 1918), 102–3. Hem Malinovski hem de Şurkanov ajanları olduklarından, bu toplantı hakkında polis iyi bilgilendirilmiş olmalı.
[12] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 1911–1914 gg., 3 vols (Moskova, 1921–24), 3: 232; G. Zinoviev, Histoire du parti communiste Russe (Paris, 1926), 156.
[13] Zvezda, no. 33 (22 April 1912), 4. Bu meblağ’ın 1.100 rublesi, muhtemelen ‘işçi’ olarak uygun bir şekilde sınıflandırılamayan bireylerden her birinin 100 rubleden fazla dört büyük bağışta bulunmasıyla oldu. Gerçekten de yayınlanan rakamlar, aşağıda belirtilen diğer yasadışı kaynaklardan elde edilen paraları gizlemek için bilerek şişirilmiş ve tahrif edilmiş olabilir. Poletaev, 20 Mart’ta Merkez Komite’ye yazdığı bir mektupta Zvezda’nın 1.600 ruble aldığını açıkça kabul etti ve işçi katkılarının sadece 600 ruble getirdiğini belirtti. Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 236.
[14] Maksim Gorki, Sobranie sochinenii, 30 vols (Moskova 1949–55), 29: 222–3. ‘Daty zhizni i deiatel’nosti A. M. Gor’kogo’, Krasnyi arkhiv, 1936, no. 5: 76.
[15] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 236.
[16] Bkz. V. M. Molotov’un (Tikhomirov ile aynı zamanda Kazan örgütünde aktif idi) biyografisi içinde Deiateli SSSR i Oktiabr’skoi revoliutsii: Avtobiografi i i biografi i (Moskova, 1926), 2: 63. Ek bilgi şurada bulunabilir: Iu. Denike, ‘Kupecheskaia sem’ia Tikhomirnovykh’, Novyi zhurnal 68 (1962), 280–7; ve Bertram D. Wolfe, Three Who Made a Revolution: A Biographical History (Boston, 1948), 559.
[17] Pravda, no. 101 (26 Ağustos 1912), 3.
[18] Örneğin bkz. Stefan T. Possony, Lenin: The Compulsive Revolutionary (Chicago, 1964), 259. Polis raporları Okhrana’nın, önerilen yasal makalelerin potansiyel tehlikesinin farkında olduğunu ve kuruluşlarını finanse etmeden onları bir tomurcuk halindeyken kıstırmak için elinden gelen her şeyi yaptığını gösteriyor. (Raporlar için bkz. V. G. Kikoin, ‘“Zvezda” i “Pravda”’, Krasnaia letopis’, 1930, no. 2: 67–100; and F. Drabkina (ed.), ‘Tsarskoe pravitel’stvo i “Pravda”’, Istoricheskii zhurnal, 1937, nos. 3/4: 115–23.
[19] Lenin, PSS, 48: 58; Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 182.
[20] Istoriia ‘Pravdy’ v datakh i chislakh, 1912–1927 (Leningrad, 1927), 7; G. V. Petriakov, Kollektivnyi agitator, propagandist i organizator: Leninskaia ‘Pravda’ v 1912–1914 gg. (Moskova, 1967),14.
[21] Poletaev’in gazetesinin adını kasıtlı olarak kamulaştırdığını açıkça düşünen Troçki, editörleri ve Lenin’i ‘intihal’ ve ‘gasp etme’ ile suçladı ve onları gazetenin adını değiştirmeleri ‘resmen’ çağrıda bulundu. (Pravda [Vienna], no. 25 [23 April/6 May 1912], 6; N. S. Çkheidze’ye gönderilen mektup için bkz. Lenin o Trotskom i o trotskizma [Moskova, 1925], 171–3). Lenin’in önerdiği cevap için bkz. Lenin, PSS, 48: 69.
[22] Pravda Pazartesi hariç her gün yayınlandı ve altı sayfa yayınlandığı Noel, Yılbaşı, ara sıra Pazar günleri ve Marx’ın doğum günü ile Dünya Kadınlar Günü gibi ‘kırmızı mektup’ günleri dışında dört sayfalık bir formatta tutuldu.
[23] Sorumlu editör rolündekinin ilginç bir polis dosyası şurada görülebilir: ‘Zhandarmy o “Pravde”’, Proletarskaia revoliutsiia, 1923, no. 2: 460–1. Ayrıca bkz. Whitman Bassow, ‘The Pre-Revolutionary Pravda and Tsarist Censorship’, American Slavic and East European Review, 13, no. 1 (Şubat 1954): 47–65.
[24] ‘İlk proleter yazar’ olan Gorki’nin partinin ilk proleter gazetesine düzenli olarak katkıda bulunduğu Pravda efsanesinin bir parçasıdır. Aslında Gorki, hem Lenin hem de editörlerin sürekli olarak üstelemelerine rağmen, sadece dört hikaye (ve bunlardan ikisi diğer yayınlar için yazılmıştır) katkıda bulundu.
[25] Ancak Plehanov, isminin katkıda bulunanlarda listelenmesine izin vermediğini keskin bir şekilde protesto ederek gösterdi. G. V. Plehanov, Sochineniia, 24 vols (Moskova, 1923–7), 10: 562–3.
[26] Bu konudaki Sovyetlerin ağzı sıkılığı nedeniyle, 1912’deki Pravda’nın yayın kurulunun tam kompozisyonunu belirlemek zordur. Muhtemelen şu kişiler bulunuyordu: Poletaev, Baturin, Ol’minskii, S. M. Zaks-Gladnev, I. P. Pokrovskii, S. S. Danilov ve K. S. Eremeev
[27] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 245.
[28] Pis’ma Aksel’roda i Martova, 231.
[29] Molotov’un mektupları için bkz. ‘Novyi pod”em rabochego dvizheniia, 1910–1914’, Krasnyi arkhiv, 1934, no. 1: 234.
[30] Lenin, PSS, 21: 375 (italikler eklenmiştir.).
[31] N. K. Krupskaya, Reminiscences of Lenin (Moskova, 1959), 233.
[32] Lenin, PSS, 55: 323.
[33] Atıf için bkz. Petriakov, Kollektivnyi agitator, 26.
[34] Bkz. M. S. Ol’minskii ve M. A. Savel’ev, eds, Pravda, 3 vols (Moskova, 1933), ki burada editörler yeniden basılmış makalelerin yazarlarının takma adlarını belirlemeye çalışmışlardır.
[35] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 232.
[36] Lenin, PSS, 48: 52.
[37] A.g.e., 62.
[38] A.g.e., 53–4.
[39] Ordjonikidze’nin Merkez Komite’ye 24 Şubat’ta yazdığı mektup için bkz. Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’. 3: 233.
[40] Stalin aksini iddia etti. 1922 yılında, ‘1912 Nisan’ının ortalarında bir akşam Poletaev yoldaşın dairesinde, iki Duma milletvekili (Pokrovski ve Pletaev), iki yazar (Ol’minskii ve Baturin) ve ben (Merkez Komite üyesi)” diye yazıyordu Stalin “… Pravda altyapısı konusunda anlaştık ve ilk sayıyı hazırladık’. I. V. Stalin, Sochineniia, 13 vols (Moskova, 1947–53), 5: 130. Bu ifade, gazetenin “V. I. Lenin’in girişimi ile I. V. Stalin’in inisiyatifi üzerine kurulduğun” dair olan Pravda efsanesinin temeli haline geldi. (A.g.e.., 2: 389).
[41] Lenin, PSS, 48: 52.
[42] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 235–9.
[43] Lenin, PSS, 48: 61.
[44] Martov, P. A. Garvi’ye “Pravda’nın ortaya koyduğu ton, hiç kuşkusuz, Lenin’in Rusya’daki “bilinci” olarak hizmet edecek neredeyse hiç kimsenin olmadığı gerçeğini” bildirdiğinde oldukça doğruydu. Zinovyev’in yakında Ordjonikidze ve Stalin’in yerine gönderileceği tahmininde bulundu. Pis’ma Aksel’roda i Martova, 235.
[45] Lenin, PSS, 48: 66, 116, 191 ve 207. St.Petersburg’daki aktif editörlere ödenen tutardan oldukça daha yüksek olan Lenin’in maaşı (mali raporlar için bkz. ‘Deiatel’nost’ TsK’, 44-5), ona ilk düzenli gelirini sağladı. Vicdanı onu rahatsız etmiş olmalı, çünkü Gorki’ye şöyle yazmıştı: “Bir işçinin gazetesine katkıda bulunanların düzenli ödeme almasında yanlış bir şey yok; tam tersine, bu hepimiz için iyi bir şey… Bir işçi gazetesi için çalışan herkesin biraz para kazanmaya başlamasında kötü olan nedir? Bu teklifle ilgili rahatsız edici olan nedir?” (PSS, 48: 100).
[46] Lenin, PSS, 48:164. Ayrıca bkz. s. 208 ve 213.
[47] A.g.e.., 68 (Vurgular Lenin’in).
[48] Annesine ve kız kardeşine yazdığı mektuğlar için bkz. a.g.e.., 55: 339, 347 ve 444.
[49] A.g.e.., 48: 78.
[50] Atıf Zinovyev’in 8/21 Temmuz 1912 çıkan gazetenin editörlerine yazdığı mektuptan bkz. in Iz epokhi ‘Zvezdy’ and ‘Pravdy’, 3: 188–9.
[51] Pravda, no. 80 (1 August 1912), 1. Bu yeterlilik, Lenin’in kendi editörlüğü altındaki dergilerde yayınlanan makalelerde yer almaz.
[52] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 243.
[53] Krupskaya, Reminiscences of Lenin, 241.
[54] A.g.e.., 261.
[55] Lenin, PSS, 48: 74 (Vurgular Lenin’in). Bu makale aslında daha sonra ortaya çıktı bkz. Pravda, no. 66 (15 Temmuz 1912), 1.
[56] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i Pravdy’, 1: 44.
[57] Bunlardan bazıları, daha fazla Pravda takipçisi isteyen Lenin’in hoşnutsuz oldukları, bazen Nevskaia zvezda’da yayınlandı. Bkz. Lenin, PSS, 48: 73.
[58] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 1: 44. Bu makalelerin birçoğunun, ilk sekiz makalesini Pravda’nın editörü olarak reddederek Lenin’in öfkesini çeken, Kamenev tarafından yazılmış olması mümkündür. Bkz. Lenin, PSS, 48: 70 ve 87.
[59] A.g.e.., 21: 397–9 ve 466–8; 22: 275–6; 23: 89–90.
[60] A.g.e.., 48: 97–8, 95.
[61] A.g.e.., 152.
[62] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 240. Belki de bu yazışmaların bir sonucu olarak Lenin, onun daha sonra ‘tedavi edilemez bir ahmak’ ve ‘yüceltilmiş bir dosyalama memuru’ olarak anacağı iddia edilen, Molotov’a dair oldukça olumsuz bir bakış açısı geliştirmiştir.
[63] Örneğin bkz. Loginov, ‘Lenin i “Pravda”’, 56.
[64] Pravda’nın dolaşımına ve gelirine ilişkin istatistikler için bkz. Lenin, PSS, 23: 97–8; 48: 133; Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 245.
[65] Lenin, PSS, 48: 137 ve 139 (Vurgular Lenin’in). Ayrıca Kamenev’e yazdığı mektuplar için bkz. 48: 121, 143 ve 145.
[66] A.g.e.., 70–1 (Vurgular Lenin’in).
[67] A.g.e.., 21: 395–6 (Vurgular Lenin’in)
[68] A.g.e.., 48: 72 ve 76; Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 244.
[69] A. Badayev, The Bolsheviks in the Tsarist Duma (Londra, n.d.), 25.
[70] Lenin, PSS, 48: 117.
[71] Bkz. Peter Reddaway, ‘Literature, the Arts and the Personality of Lenin’, Lenin: The Man, the Theorist, the Leader (Londra, 1967), 49–50.
[72] V. T. Loginov, ‘O rukovodstve TsK RSDRP bol’shevistskoi gazetoi ‘Pravda” v 1912– 1914 gg.’, Voprosy istorii KPSS, 1957, no. 1: 121.
[73] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 201.
[74] A.g.e., 203.
[75] A.g.e., 245.
[76] Alıntı için bkz. Lenin, PSS, 48: 126 ve 129.
[77] Stalin’e 10/23 Aralık 1912’de gönderilen mektup için bkz. Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 201–2. Bu mektup Krupskaya’ya atfedilse ve Lenin’in toplu eserlerinde bulunmasa da, açıkça onundur.
[78] Lenin, PSS, 48: 127. Ayrıca 4/17 Aralık 1912’de Duma hizbine yazdığı mektup için bkz. (A.g.e., 129–30).
[79] A.g.e.., 101; ayrıca Krupskaya’nın Stalin’e 14/27 Aralık 1912’de yazdığı mektup için bkz. Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 203. İronik bir şekilde Bogdanov, isminin izni olmadan Pravda’ya katkıda bulunanlar listesinde olmasını protesto etti ve isminin kaldırılmasını istedi. Pravda, no. 24 (30 Ocak 1913), 2.
[80] Lenin’in I. Dünya Savaşı patlak verdiğinde terk etmek zorunda kaldığı Galiçya’daki Merkez Komite faaliyetleri ile ilgili önemli materyaller ancak 1954’te Sovyetler Birliği’ne devredildi.
[81] Kommunisticheskaia partiia sovetskogo soiuza v rezoliutsiiakh i resheniiakh s”ezdov, konferentsii i plenumov TsK, 9th edn (Moskova, 1983), 1: 426.
[82] Bu kürtaj girişimiyle ilgili bilgileri bir araya getirmek zordur. Görünüşe göre bir adı (Rabochii golos), Poletaev yönetiminde bir koalisyonlu yayın kurulu ve birkaç bin rublelik hazinesi vardı. Bolşevik Duma milletvekillerinin Lenin’in arkasına geçmesiyle çöktü. Zinovyev’den gelen mektuplar için bkz. (‘Lenin i “Pravda”, 1912–1913 gg: Perepiska’, Krasnaia letopis, 1924, no. 1: 72–3) ve Stalin’den gelen mektuplar için bkz. (Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 246–7).
[83] Lenin, PSS, 48: 152.
[84] A.g.e.., 156–8 (Vurgular Lenin’in). Zinovyev ve Krupskaya’dan gelen mektuplar için bkz. Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 203–10.
[85] Polis raporu için bkz. ‘K 20-letiiu smerti I. M. Sverdlova’, Krasnyi arkhiv, 1939, no. 1: 80. Troçki (Stalin: An Appraisal of the Man and His Influence [New York, 1967], 146–51), Stalin’in de St.Petersburg’a geri dönmek yerine ulusal sorun üzerinde çalışmak için Viyana’ya gönderildiği için anlık utanç içinde olduğu sonucuna vardı. Her ne kadar Pravda’yı Merkez Komitesinin kuklası haline getirmede başarısız olduğu ve muhtemelen uzlaşmacı eğilime katkıda bulunduğu açıkça görülmesine rağmen (Örneğin bkz. Pravda’daki EO Jagiello hakkındaki makalesi, no. 182 [1 Aralık 1912]), Lenin’in bu dönemde kendisine gönderdiği beş mektuptan hiçbirinin memnuniyetsizlik içermediğine dikkat edilmelidir (Lenin, PSS, 48: 117–29; Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 201–2). Bunun Stalin’in karakteriyle tutarlı olması, bir yönden St.Petersburg’a diğer yandan Krakov’a uyum sağlayyıp böylece her iki tarafın kınamasından da kaçması nedeniyle olduğu iddia edilebilir..
[86] Lenin, PSS, 48: 163.
[87] Iz epokhi ‘Zvezdy’ i ‘Pravdy’, 3: 246. This letter was mistakenly attributed to Sverdlov.
[88] A. M. Volodarskaia, Lenin i partiia v gody nazrevaniia revoliutsionnogo krizisa, 1913–1914 (Moskova, 1960), 126–7; Petriakov, ‘Deiatel’nost’ V. I. Lenina po rukovodstvu “Pravdoi”’, 9. Skvortsov-Stepanov’un seçilmesi ilginçti, çünkü o zamanki Lenin onun politik ve gazetecilik yetenekleri hakkında çok olumsuz bir görüşe sahipti. Gorki’ye yazdığı mektuplar için bkz. Lenin, PSS, 48: 153–4.
[89] Krupskaya, Reminiscences of Lenin, 244.
[90] Lenin, PSS, 48: 172.
[91] A.g.e., 211 (Vurgular Lenin’in).
[92] Gorki, Plehanov ve Kamenev’e gönderilen mektuplar için bkz. a.g.e., 139, 198–9, 201–2. Lenin’in Poronin yakınlarındaki yazlık evinde buluşacak olan okul, parasızlık, okulun organizatörünün tutuklanması ve bazı milletvekillerinin Duma tatildeyken Rusya’dan ayrılmaya isteksiz olmalarından dolayı hiçbir zaman yapılamadı. Volodarskaia, Lenin i partiia, 144, 154–61.
[93] Lenin, PSS, 48: 182–3, 188–9; ve Merkez Komite’den N. I. Podvoiskii’ye gönderilen mektup için bkz. ‘1912 – 1913 gg.’, Proletarskaia revoliutsiia, 1923, no. 2: 442–3.
[94] Pravda, no. 120 (26 Mayıs 1913), 2; Lenin, PSS, 23: 246–7.
[95] Lenin, PSS, 48: 189.
[96] Tsiavlovskii, Bol’sheviki, 131.
[97] A.g.e., xxii. Sovyet tarihçileri, yalnızca yayın kurulu sekreteri olduğunu iddia ederek Çernomazov’un Pravda’nın operasyonlarındaki rolünü en aza indirmeye çalıştılar. Diğer yandan bazı Batılı yazarlar ise gazetenin en başından itibaren ‘resmi editör’ olduğunu iddia ederek onun rolünü büyütmeye çalıştılar. Gerçekte Çernomazov’un Mayıs 1913’ten önce Pravda ile bir ilişkisi olmasa da, o tarihten sonra fiili olarak editörlüğünü yaptı.
[98] 15 Ağustos 1913’teki polis raporu için bkz. ‘Novyi pod”em’, 242.
[99] Mahkeme kararı için bkz. Kikoin, ‘“Zvezda’ i ‘Pravda”’, 106.
[100] A.g.e., 105; Loginov, ‘Lenin i “Pravda”’, 66; ‘Deiatel’nost’ TsK’, 53.
[101] Lenin, PSS, 48: 212 (Vurgular Lenin’in).
[102] A.g.e., 214 ve 260. Lenin’in yazışmasından yola çıkarak, Lenin bunların kasıtlı provokasyonlar olduğundan şüphelenmedi. Örneğin, 21 Ekim 1913’te Lenin ve Kamenev’in Çernomazov’a gönderdiği çok samimi ve övgü dolu mektup için bkz. ‘Lenin i “Pravda”’, 78–9.
[103] Lenin, PSS, 48: 207.
[104] A.g.e., 200. Tsiavlovskii, Bol’sheviki 132–3; KPSS v rez., 9. Baskı, 1: 443.
[105] K. N. Samoilova ve E. F. Rozmirovich’den gelen mektuplar için bkz. ‘Deiatel’nost’ TsK’, 45–8.
[106] ‘Iz perepiski TsK RSDRP s mestnymi partiinymi organizatsiiami, 1912–1914 gg.’, Istoricheskii arkhiv, 1960, no. 2: 30.
[107] ‘Deiatel’nost’ TsK’, 42. 108
[108] A.g.e.., 41–3.
[109] A.g.e., 46.
[110] Bkz. Rozmiroviç’ten (5/18 Şubat 1914) ve Samoilova’dan (9/22 Şubat 1914) Merkez Komite’ye mektuplar, A.g.e.. 50–2. Lenin’in Çernomazov’un çıkarılmasına dair 1917’de yazdığı açıklaması, yukarıdaki özetten biraz daha farklıdır. Bkz. Lenin, PSS, 31: 79–82.
[111] A.g.e., 48: 272 (Vurgular Lenin’in).
[112] A.g.e., 279.
[113] A.g.e., 25: 420.
[114] I. A. Portiankin, ‘V. I. Lenin i bol’shevistskaia pechat’, 1895–1914 godov’, Voprosy istorii, 1961, no. 4: 20.
[115] B. N. Ponomarev, ed., Istoriia kommunisticheskoi partii sovetskogo soiuza, 3. Baskı (Moskova, 1969), 147.
[116] Haziran 1914’ün polis raporu için bkz. ‘Zhandarmy o “Pravde”’, 456
[117] Örneğin Potresov’un Aksel’rod’a 10 Nisan 1914’te yazdığı mektup için bkz. A. N. Potresov ve B. I. Nikolaevskii (eds), Sotsial-demokraticheskoe dvizhenie v Rossii: Materialy (Moskova, 1928), 1: 270; Martov’un Potresov’a 15 Eylül 1913’te yazdığı mektubun alıntılandığı bkz. Leopold Haimson, ‘The Problem of Social Stability in Urban Russia, 1905–1917’, Slavic Review 23, no. 4 (Aralık 1964): 632.
[118] N. N. Sukhanov, The Russian Revolution, 1917, 2 vols (New York, 1962), 1: 224.
[119] A. G. Shliapnikov, Semnadtsatyi god’ (Moskova, 1925), 2: 180; ‘Protokoly i rezoliutsii Biuro TsK RSDRP(b), mart 1917 g.’, Voprosy istorii KPSS, 1962, no. 3: 150.
[120] Pravda, no. 9 (15 Mart 1917), 2.
[121] ‘Protokoly vserossiiskogo (martovskogo) soveshchanie partiinykh rabotnikov’. Voprosy istorii KPSS, 1962. no. 6: 139.
[122] Lenin’in orijinal elyazmasının yayınlanmış Pravda sürümü ile metinsel olarak karşılaştırılması için bkz. A. V. Snegov, ‘Neskol’ko stranits iz istorii partii, mart-nachalo aprelia 1917g.’, Voprosy istorii KPSS, 1963, no. 2: 22–4.
[123] Alıntı için bkz. F. F. Raskolnikov, ‘Priezd tov. Lenina v Rossiiu’, Proletarskaia revoliutsiia, 1923, no. 1: 221.
